۱۳۸۷ فروردین ۱۲, دوشنبه

3 ڕیوایه‌تی سه‌فه‌ری پێشه‌وا قازی محه‌مه‌د بۆ تاران بۆ دیدار له‌ گه‌ڵ قه‌واموسه‌لته‌نه‌ . پووشپه‌ڕی 1325ی هه‌تاوی, ڕیوایه‌تی یه‌که‌م نامه‌ی دونیا




ویلای ژماره‌ 5ی هۆتێل ده‌ربه‌ند له‌ تاران، له‌ ڕاسته‌وه‌ بۆ چه‌پ : سه‌عیدی هومایوون، پێشه‌وا قازی محه‌مه‌د، میرزا مسته‌فای سوڵتانیان. قازی محه‌مه‌د له‌ ڕۆژی چوارشه‌مۆ‌، 5ی پووشپه‌ڕی 1325 [ 27ی ژووه‌نی 1946ی هه‌تاوی ] گه‌یشتووه‌ته‌ تاران و نزیکه‌ی دوو حه‌وتوو له‌وێ ماوه‌ته‌وه‌




سه‌فه‌ری قازی محه‌مه‌د بۆ تاران بۆ دیدار له‌ گه‌ڵ قه‌واموسه‌لته‌نه‌
ڕیوایه‌تی نامه‌ی [ ڕۆژنامه‌ی دونیا]، ژماره‌ی 385 – 26ی سه‌رماوه‌زی 1334 ( 18ی دیسامبری 1955)
سه‌فه‌ری قازی محه‌مه‌د سه‌رۆک کۆماری کوردستان بۆ تاران له‌ ڕووداوه‌ گرینگه‌کانی زه‌مانی حکوومه‌تی قه‌واموسه‌لته‌نه‌ بوو. ئێمه‌ بۆ ئاگاداری له‌ هۆی ئه‌و سه‌فه‌ره‌ و شێوه‌ی هاتنی قازی بۆ تاران و ڕه‌وتی چاوپێکه‌وتن و وتووێژه‌کانی له‌ گه‌ڵ قه‌واموسه‌لته‌نه‌ و ڕه‌زم ئارا پێرێ شه‌وێ له‌ ماڵی یه‌کێک له‌ نوێنه‌رانی مه‌جلیس که‌ ژماره‌یه‌ک له‌ نوێنه‌رانی کوردستان و ئازه‌ربایجان له‌وێ بوون و ئه‌و ده‌می ئاگایان له‌و دیدارانه‌ بووه‌، پێوه‌ندیمان کرد و ئه‌م زانیارییانه‌مان وه‌رگرت که‌ به‌ته‌واوی جێی باوه‌ڕن و بۆ یه‌که‌مین جار چاپ و بڵاو ده‌کرێنه‌وه‌:
" دوای ئه‌وه‌ی که‌ پیشه‌وه‌ری و ئه‌ندامانی میسیۆنه‌که‌ی له‌ تاران ڕۆیشتن قه‌واموسه‌لته‌نه‌ بیری لێکرده‌وه‌ داوا له‌ قازی محه‌مه‌د بکا بێ بۆ تاران بۆ ئه‌وه‌ی له‌بیر و بۆچوونه‌کانی ئاگادار بێ. تازه‌ چه‌ند ڕۆژێک بوو سه‌دری قازی برای قازی محه‌مه‌د که‌ نوێنه‌ری خولی چاره‌ده‌یه‌می مه‌جلیس بوو له‌ کوردستانه‌وه‌ هاتبووه‌ تاران. سه‌دری قازی تا دوایین ده‌مه‌کانی مه‌جلیسی چارده‌یه‌م که‌ ڕۆژی 20ی ڕه‌شه‌مه‌ی 1324 ئه‌و خوله‌ کۆتایی هات دژی بیروڕای براکه‌ی قازی محه‌مه‌د بوو و زۆر جار ئه‌و بابه‌ته‌ی وه‌بیر نوێنه‌رانی مه‌جلیس، وه‌زیره‌کان و کاربه‌ده‌ستانی ئه‌ڕته‌ش ده‌هێناوه‌، به‌ڵام له‌ دوای کۆتایی هاتنی خولی مه‌جلیس، کۆماری ئازه‌ربایجانی شووره‌وی بانگهێشتنی کرد له‌ ژماره‌یه‌ک له‌ که‌سایه‌تییه‌کانی ئێران و له‌وانه‌ مه‌لیکوشوعه‌رای به‌هار و مه‌شکووتی بۆ ئه‌وه‌ی چه‌ند ڕۆژێک سه‌ردانی باکۆ بکه‌ن و سه‌ر له‌ دامه‌زراوه‌ کولتوورییه‌کانی ئه‌و کۆماره‌ بده‌ن. یه‌ک له‌و که‌سانه‌ی که‌ بانگهێشتن کرابوو هه‌ر هه‌مان سه‌دری قازی بوو که‌ دوای گه‌ڕانه‌وه‌ی له‌ سه‌فه‌ری بادکووبه‌ به‌ ته‌واوی بیرو ڕای خۆی گۆڕێ و هه‌تا ده‌هات زیاتر له‌ برایه‌که‌ی نزیک ده‌بووه‌وه‌.
قه‌واموسه‌لته‌نه‌ له‌ یه‌كێک له‌ ڕۆژه‌کانی جۆزه‌ردانی 1325 سه‌دری قازی بانگ کرد بۆ کۆشکی وه‌زاره‌تی کاروباری ده‌ره‌وه‌ و ڕایگه‌یاند خراپ نییه‌ قازی بۆ جێبه‌جێ کردنی مه‌سه‌له‌ی کوردستان بێته‌ تاران و لێره‌ ناکۆکییه‌کان چاره‌سه‌ر بکا.
سه‌دری قازی ئه‌و فکره‌ی په‌سند کرد و له‌وباره‌یه‌وه‌ تێلگرافێکی بۆ برای خۆی نارد و قازی محه‌مه‌د دوای ئاماده‌کردنی سه‌ره‌تاکانی کاره‌که‌ چووه‌ ته‌ورێز و دوای دیدار له‌ گه‌ڵ پیشه‌وه‌ری به‌ فڕۆکه‌ی شیرکه‌تی ڕێبوارگوێستنه‌وه‌ی شووڕه‌وی که‌ ده‌وان ساڵان دا له‌ خه‌تی ته‌بریز [ته‌ورێز] و تاران دا هات و چووی ده‌کرد، نزیک سه‌عات ده‌ی به‌یانی ڕۆژی چوارشه‌مۆ پێنجه‌می تیر مانگ (پووشپه‌ڕ) گه‌یشته‌ تارانێ (27ی ژووه‌ن).
قازی محه‌مه‌د له‌ کاتی گه‌یشتنی بۆ فرۆکه‌خانه‌ی مێهراباد، هه‌ر وه‌ک له‌ وێنه‌ی یه‌که‌م دا ده‌بینن، چلوبه‌رگی کوردی ده‌به‌ر دانه‌بوو، به‌ڵکوو جلوبه‌رگی شاریی ده‌به‌ردابوو و کراواتی لێدابوو.ئه‌و که‌سانه‌ی هاوڕێیه‌تییان ده‌کرد بریتی بوون له‌ سه‌عیدی هومایوون ناسراو به‌ فه‌یزوڵابه‌گی که‌ پله‌ی ئاجودانی قازی محه‌مه‌دی هه‌بوو و جلوبه‌رگی ئه‌رته‌شی کۆماری کوردستانی ده‌به‌ر دابوو و که‌سه‌که‌ی دیکه‌ مسته‌فای سوڵتانیان ڕاوێژکاری تایبه‌تی سه‌رۆک کۆمار بوو. ئه‌وانه‌ هه‌ردووکیان له‌ دوای ڕزگاری ئازه‌ربایجان و کوردستان گیران و ماوه‌یه‌ک له‌ به‌ندیخانه‌ دا بوون و دوای لێبوردنی گشتی ده‌ستیان کرد به‌ کاری ئازاد. ئه‌وه‌ی یه‌که‌میان خاوه‌ن موڵکه‌ و سوڵتانیان له‌ مهاباد بازرگانی ده‌کا.

دابه‌زینی قازی محه‌مه‌د له‌ هۆتێل ده‌ربه‌ند

له‌ فڕۆکه‌خانه‌ی مێهراباد سه‌دری قازی پێشوازی له‌ براکه‌ی خۆی کرد و به‌ پێی به‌رنامه‌یه‌کی دیاری کراو قازی محه‌مه‌دیان برد بۆ میوانخانه‌ی ده‌ربه‌ند و له‌وێ دابه‌زی. یه‌که‌م که‌سی که‌ چووه‌ دیداری قازی محه‌مه‌د ، ئێلخانیزاده‌ نوێنه‌ری هه‌نووکه‌ی مهاباد له‌ مه‌جلیس بوو که‌ ئه‌و ده‌می پیشه‌ی پێوه‌ندیکاری نێوان قه‌واموسه‌لته‌نه‌ و ڕه‌زم ئارای هه‌بوو. ئێلخانیزاده‌ له‌ دۆستانی نزیکی قازی محه‌مه‌د بوو و به‌ر له‌ ڕووداوه‌کانی کوردستان هاتبووه‌ تارانێ و پێوه‌ندی خۆی له‌ گه‌ڵ قازی محه‌مه‌د بڕیبوو.
ئێلخانیزاده‌ له‌ یه‌کێک له‌ دیوه‌کانی نهوومی سه‌ره‌وه‌ی هۆتێل ده‌ربه‌ند چاوی به‌ قازی محه‌مه‌د که‌وت .قازی محه‌مه‌د ده‌یزانی ئێلخانیزاده‌ له‌ گه‌ڵ ده‌وڵه‌تی نێوه‌ندی هاوکاری ده‌کا و له‌ به‌ر ئه‌وه‌ی له‌ تافی لاوه‌تییه‌وه‌ له‌گه‌ڵی دۆست بوو و له‌ ژیان دا هیچ خراپه‌یه‌کی له‌وی نه‌دیتبوو ، ئیزنی دا ئێلخانیزاده‌ چاوی پێی بکه‌وێ. له‌و دیداره‌ دا ئێلخانیزاده‌ بێ ڕووده‌ربایستی به‌ قازی گوت هه‌تا زوویه‌ بۆ ڕزگار کردنی خۆت له‌و گرفته‌ گرینگه‌ چاوت به‌ شا بکه‌وێ و ده‌ستی هاوکاری بده‌ به‌ ده‌وڵه‌تی نێوه‌ندی و ئه‌گه‌ر ده‌ترسێی له‌ کوردستان له‌ لایه‌ن کاربه‌ده‌ستانی بێگانه‌وه‌ ئازارێکت پێ بگا ده‌توانی جارێ له‌ تاران نه‌چییه‌ ده‌ره‌وه‌ یان به‌ پێی مه‌سڵه‌حه‌تی شا سه‌فه‌ر بکه‌ بۆ ئه‌مریکا و دوای ئه‌وه‌ی که‌ کوردستان هاته‌وه‌ نێو ئێران بگه‌ڕێوه‌ مهاباد.
قازی محه‌مه‌د له‌ سه‌ره‌تاوه‌ به‌و قسه‌یه‌ هه‌ژا و پێی ده‌ڵێ کاری کوردستان ته‌واو بووه‌ ، سه‌ربه‌خۆیی وی ده‌سته‌به‌ر کراوه‌ و مه‌به‌ست له‌ سه‌فه‌ری تاران بۆ وه‌سه‌رخستنه‌وه‌ی سه‌قزو سه‌رده‌شت و بانه‌ بۆ سه‌ر‌ کۆماری کوردستانه‌، چما ده‌کرێ من ده‌ست له‌ ئابڕوو و حه‌یسییه‌تی خۆم هه‌ڵگرم و هه‌موو زه‌حمه‌ته‌کانم به‌ با بچێ. داوات لێده‌که‌م جارێکی دیکه‌ ئه‌م قسه‌یه‌ دووپاته‌ نه‌که‌یه‌وه‌ که‌ من ئاماده‌ نیم بیبیستم.
ئێلخانیزاده‌ دیسان له‌سه‌ری ده‌ڕوا و قازی محه‌مه‌دی پێ پێمل نابێ. سه‌عاتێک دواتر ئێلخانیزاده‌ به‌ هیوای دیداری دوویه‌م له‌ لای قازی ده‌ڕوا و ده‌ستبه‌جێ ده‌چێ بۆ ستادی ئه‌ڕته‌ش و ڕه‌زم ئارا له‌ نێوه‌رۆکی دیداری خۆی له‌ گه‌ڵ قازی ئاگادار ده‌کا. ڕه‌زم ئارا ده‌ستبه‌جێ ته‌له‌فۆنی تایبه‌تی قه‌واموسه‌لته‌نه‌ که‌ له‌ سه‌فاره‌تی کوێستانی ئاڵمان هه‌ڵکه‌وتبوو ده‌گرێ و سه‌رۆکوه‌زیر ئاگادار ده‌کا ئێلخانیزاده‌ هه‌ڵگری زانیاری گرینگه‌ سه‌باره‌ت به‌ قازی محه‌مه‌د ، رێگه‌ بده‌ن با هه‌ر ئێستا بێ بۆ دیده‌نیتان. قه‌وامیش ده‌ڵێ باشه‌ و ئێلخانیزاده‌ به‌ره‌و پردی ڕوومی وه‌ڕێ ده‌که‌وێ.
ڕه‌زم ئارا له‌به‌ر ئه‌وه‌ کاتی چاوپێکه‌وتنی له‌ قه‌واموسه‌لته‌نه‌ وه‌رگرتبوو چونکوو ده‌یزانی تا چه‌ند سه‌عاتی دیکه‌ به‌ پێی بڕیاری پێشوو قازی محه‌مه‌د له‌گه‌ڵ برایه‌که‌ی سه‌دری قازی ده‌چێ بۆ دیداری قه‌واموسه‌لته‌نه‌.

قه‌واموسه‌لته‌نه‌ پرسیاری کرد گه‌لۆ ڕاسته‌و ڕاست پێوه‌ندییان له‌ گه‌ڵ ڕووسه‌کان هه‌یه‌؟

ئێلخانیزاده‌ چووه‌ کۆشکی سه‌رۆکوه‌زیری ، له‌ دیوی چاوه‌ڕوانکردن سپه‌هبود ئه‌حمه‌دی وه‌زیری شه‌ڕ و دوکتور ئیقباڵی دی که‌ چاوه‌ڕێی دیداری قه‌واموسه‌لته‌نه‌ بوون. سپه‌هبود ئه‌حمه‌دی هۆی دیداری ئێلخانیزاده‌ ده‌پرسێ و ئێلخانیزاده‌ش کورته‌ی بابه‌ته‌که‌ به‌ ئاگاداری وه‌زیری شه‌ڕی کابینه‌ی قه‌وام ده‌گه‌یێنێ. نیو سه‌عات دواتر محه‌مه‌دی قه‌وام سه‌رۆکی ده‌فته‌ری سه‌رۆکوه‌زیر رێگه‌ی چوونه‌ ژووره‌وه‌ به‌ ئێلخانیزاده‌ ده‌دا و ئه‌ویش ده‌چیته‌ دیوی کاری قه‌واموسه‌لته‌نه‌ و ڕه‌وتی دیداری خۆی له‌ گه‌ڵ قازی محمه‌د موو به‌ موو بۆ قه‌واموسه‌لته‌نه‌ ده‌گێڕێته‌وه‌. قه‌واموسه‌لته‌نه‌ به‌ وردی گوێ له‌ قسه‌کانی ئێلخانیزاده‌ هه‌ڵده‌خا و ده‌پرسێ؟
" خان، ڕاستییه‌که‌م پێ بڵێ ئه‌تۆ بۆت ده‌رکه‌وت قازی محه‌مه‌د ڕاسته‌وخۆ پێوه‌ندی له‌گه‌ڵ ڕووسه‌کان هه‌یه‌ یان به‌ ڕێگه‌ی که‌سێکی سێیه‌مه‌وه‌ په‌یام وه‌رده‌گرێ؟"
ئێلخانیزاده‌ بێ ئه‌وه‌ی ئیست بگرێ وڵام ده‌داته‌وه‌: " به‌ سه‌ری حه‌زره‌تی ئه‌شڕه‌ف ڕاسته‌وخۆ پێوه‌ندی له‌ گه‌ڵ ڕووسه‌کان هه‌یه‌ و جاروباریش بۆ خۆی به‌ فڕۆکه‌ ده‌چێ بۆ باکۆ و دوای چه‌ند ڕۆژ مانه‌وه‌ ده‌گه‌ڕێته‌وه‌".
قه‌وام ده‌ستێک به‌ ده‌موچاوی خۆیدا ده‌هێنێ و ده‌ڵێ: " من هه‌ر ده‌مه‌ویست ئه‌وه‌ بزانم، زۆر باش تێگه‌یشتم چ بکه‌م".
له‌و کاته‌ دا ئێلخانیزاده‌ ئیزن ده‌خوازێ بڕوا و قه‌وام پێی ده‌ڵێ به‌یانی زوو بێته‌وه‌ بۆ دیداری. ئێلخانیزاده‌ له‌ کاتی ده‌رکه‌وتن له‌ دیوه‌که‌ وه‌بیری دێته‌وه‌‌ مه‌به‌ستێکی گرینگی به‌قه‌واموسه‌لته‌نه‌ نه‌گوتووه‌ دیسان ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ دیوه‌که‌ و دێته‌ پێش مێزی نووسینی قه‌وام و ده‌ڵێ: " داوخوازم له‌ حه‌زره‌تی ئه‌شڕه‌ف ئه‌وه‌یه‌ کاتی دیداری قازی محه‌مه‌د ئیزنی هاتنی سه‌دری قازی نه‌ده‌ن، له‌ پێشدا قازی محه‌مه‌د وه‌ربگرن و بۆخۆتان وتووێژی له‌گه‌ڵ بکه‌ن و دوای ئه‌وه‌ی له‌ بیروڕاکانی قازی ئاگادار بوون ئیزن بده‌ن سه‌دری قازی بێته‌ ژوورێ." قه‌وام ئه‌و فکره‌ی لا په‌سند ده‌بێ و ده‌ڵێ هه‌ر وا ده‌که‌ین.
کاتێک ئێلخانیزاده‌ له‌ خانووی یه‌ک نهۆمی کۆشکی کوێستانی دێته‌ ده‌رێ له‌ پێش خانووی ده‌فته‌ری موزه‌فه‌ری فیرووز ده‌بینێ قازی محه‌مه‌د به‌ جلوبه‌رگی کوردییه‌وه‌ له‌ گه‌ڵ براکه‌ی به‌ره‌و خانووی شوێنی
نیشته‌جێی قه‌واموسه‌لته‌نه‌ ده‌چن. قازی محه‌مه‌د هه‌ر که‌ چاوی به‌ ئێلخانیزاده‌ ده‌که‌وێ به‌ زمانی کوردی ده‌ڵێ: " فڵانه‌که‌س چووبووی بۆمان تێچێنی!؟" ئێلخانیزاده‌ وڵام ده‌داته‌وه‌" دڵنیا به‌ هه‌موو قسه‌کانم به‌ قازانجی تۆ بوون، ئێستا ده‌چی و ده‌بینی". قازی محه‌مه‌د به‌ توندی ده‌ستی ئێلخانیزاده‌ ده‌گوشێ و ده‌ڵێ:
" دڵنیام چونکوو تایفه‌ی کورد درۆ ناکه‌ن".

ئه‌کبه‌ر خان پێش به‌ هاتنه‌ ژووره‌وه‌ی سه‌دری قازی ده‌گرێ
ئێلخانیزاده‌ ده‌بینێ سه‌عیدی هومایوون ئاجودانی قازی محه‌مه‌د به‌ جلوبه‌رگی ئه‌فسه‌ری کوردستانه‌وه‌ به‌ دوای قازی دا دێ، به‌ قازی ده‌ڵێ شایسته‌ی تۆ نییه‌ ئه‌و که‌سه‌ به‌و جلوبه‌رگه‌وه‌ له‌ ته‌ک تۆ دا بێ چونکوو قه‌واموسه‌لته‌نه‌ پیاوێکی یه‌کده‌نده‌ و سه‌خته‌، بۆ ڕاکێشانی خۆشه‌ویستی وی نه‌که‌ی سه‌عید به‌ریه‌ ژووری سه‌رۆکوه‌زیر! قازی محه‌مه‌د به‌ڵێنی ده‌داتێ و هه‌ر له‌وێوه‌ سه‌عید هومایوون ده‌نێرێته‌وه‌ ده‌ره‌وه‌ی باغ که‌ ئۆتۆمۆبیلی قازی محه‌مه‌د له‌وێ ڕاگیرابوو.قازی محه‌مه‌د دوای ماڵاوایی له‌ ئێلخانیزاده‌ ده‌چێته‌ نێو خانووی سه‌رۆکوه‌زیر . محه‌مه‌دی قه‌وام ده‌ستبه‌جێ قه‌واموسه‌لته‌نه‌ له‌ هاتنی قازی محه‌مه‌د ئاگادار ده‌کا.قه‌واموسه‌لته‌نه‌ زه‌نگ لێده‌دا ، ئه‌کبه‌ر خان که‌ پێشخزمه‌تی تایبه‌تی قه‌واموسه‌لته‌نه‌ بوو، بانگ ده‌کا و ئیزنی هاتنه‌ ژووری قازی محه‌مه‌د ده‌دا و کاتێک سه‌دری قازی به‌ دووای براکه‌ی دا دێ، ئه‌کبه‌رخان پێشی ده‌گرێ و ده‌ڵێ چه‌ند ده‌قیقه‌یه‌ک ته‌شریفتان له‌ دیوی چاوه‌ڕوانی بێ تاکوو ئیزن وه‌ربگرم، سه‌دری قازی زۆری پێ سه‌یر ده‌بێ و چاره‌یه‌کی نابێ ده‌چێته‌ ژووری چاوه‌ڕوانی و 20 ده‌قیقه‌ دواتر بانگ ده‌کرێ. له‌و دیداره‌ دا قه‌واموسه‌لته‌نه‌ وا به‌ سه‌دری قازی ده‌نوێنێ که‌ ئاماده‌ی هاوکارییه‌ له‌گه‌ڵیان چونکوو دڵی به‌ سیاسه‌تی شووڕه‌وییه‌وه‌یه‌.
هه‌ر وه‌ک له‌ سه‌ره‌وه‌ ئاماژه‌مان پێکرد، قه‌واموسه‌لته‌نه‌ له‌ ئێلخانیزاده‌ی پرسیبوو گه‌لۆ قازی ڕاسته‌وخۆ به‌ شووره‌وییه‌کانه‌وه‌ مه‌ڕبووته‌ یان به‌ڕێگه‌ی نێونجی؟ و له‌ به‌ر ئه‌وه‌ی قه‌وام نه‌یده‌ویست له‌ دیدار و وتووێژه‌کانی دا له‌گه‌ڵ قازی محه‌مه‌د، به‌ دژی شووره‌وی هیچ بڵێ که‌ ئه‌وان ده‌ستبه‌جێ شووره‌وییه‌کانی لێ ئاگادار که‌ن و به‌و شێوه‌یه‌ ڕه‌وتی سیاسه‌تی قه‌واموسه‌لته‌نه‌ سه‌باره‌ت به‌ ئازه‌ربایجان ئاو و ئاو چێ، په‌یتا په‌یتا به‌ قازی محه‌مه‌د ده‌ڵێ ئاماده‌ی هه‌موو جۆره‌ وتووێژ و نه‌هێشتنی ناکۆکییه‌کان له‌ گه‌ڵ ئێوه‌م.
ئه‌و دیداره‌ ته‌قریبه‌ن لایه‌نی ته‌شریفاتی هه‌بوو و بڕیار درا دوو ڕۆژ دواتر دیداری دوویه‌م سه‌ر بگرێ و هه‌ر وه‌ها قه‌واموسه‌لته‌نه‌ سه‌دری قازی ئاگادار ده‌کا، دوکتور جاوید که‌ تازه‌ بووه‌ته‌ ئه‌ستانداری ئازه‌ربایجان له‌ تارانه‌ و ئه‌و بۆ جێبه‌جێ کردن و ته‌رتیبی ته‌شکیلاتی کوردستان پێوه‌ندیتان له‌گه‌ڵ ده‌کا و چاوی پێتان ده‌که‌وێ.
ئه‌و ڕۆژه‌ ڕابرد، بۆ به‌یانی زوو ئێلخانیزاده‌ ده‌چێته‌وه‌ دیداری قه‌واموسه‌لته‌نه‌ و قه‌وام به‌ ئێلخانیزاده‌ ده‌ڵێ: له‌مڕۆه‌ ده‌بێ له‌گه‌ڵ کوردستانییه‌ به‌نێوبانگه‌کانی دانیشتووی تاران وه‌کوو حاجی عێزولمه‌مالیکی ئه‌رده‌ڵان و ئاسه‌ف پێوه‌ندی بگری و کارێکی وا بکه‌ی بچنه‌ دیده‌نی قازی محه‌مه‌د و له‌ ڕاستییه‌کانی بارودۆخ ئاگاداری که‌ن. ئێلخانیزاده‌ به‌ڵێنی ده‌داتێ و پاشان ده‌ڵێ: دوێنێ شتێکم له‌ بیرچووبوو به‌ عه‌رزتان بگه‌یێنم و ئه‌ویش ئه‌وه‌یه‌ که‌ قازی محه‌مه‌د گوتبووی مه‌به‌ست له‌ سه‌فه‌ری بۆ تاران داگیرکردنی سه‌رده‌شت و سه‌قز و بانه‌یه‌ که‌ ئێستا به‌ ده‌ست هێزه‌ ده‌وڵه‌تییه‌کانه‌وه‌ن.
قه‌واموسه‌لته‌نه‌ تووڕه‌ ده‌بێ و ده‌ڵێ ئه‌و قسانه‌ چییه‌، ده‌رده‌که‌وێ گشت ئه‌و کارانه‌ له‌ بن سه‌ری سه‌دری قازی دایه‌،ببڕ ببڕ سه‌فه‌ری قازی بۆ ئه‌و شتانه‌ نه‌بوو، داوامان لێکرد بێ بۆ جێبه‌جێ کردن و ته‌رتیبی ته‌شکیلاتی ئیداری کوردستان که‌ بڕیاره‌ بخرێته‌ سه‌ر ئازه‌ربایجان و مهاباد ببێ به‌ فه‌رمانداری و له‌و باره‌یه‌وه‌ وتووێژ بکه‌ین. چونکوو دوێنێ دیداری وی له‌ گه‌ڵ من لایه‌نی ته‌شریفاتی هه‌بوو، هه‌ر ئێستا بچوه‌ لای قازی و دۆستانه‌ پێی بڵێ سه‌باره‌ت به‌ سه‌رده‌شت و سه‌قز وبانه‌ وشه‌یه‌کیش چییه‌ نه‌ڵێ که‌ نه‌ک هه‌ر قه‌بووڵ ناکرێ به‌ڵکوو ده‌شبێته‌ هۆی بڕینی وتووێژه‌کان.

دوویه‌مین دیدار و وتووێژ له‌ گه‌ڵ قازی محه‌مه‌د

ئێلخانیزاده‌ ده‌ستبه‌جێ به‌ره‌و ده‌ربه‌ند ده‌چێ و کاتێک ده‌چێته‌ نێو هۆتێل که‌ دوکتور سه‌لاموڵای جاوید ئه‌ستانداری ئازه‌ربایجان خه‌ریکی وتوویژی خۆمانه‌ ده‌بێ له‌ گه‌ڵ قازی محه‌مه‌د. ئێلخانیزاده‌ بۆ ئه‌وه‌ی سرنجی دوکتور جاوید به‌ره‌و لای خۆی ڕانه‌کێشێ خۆی له‌ ته‌له‌فۆخانه‌ی هۆتێل ده‌ربه‌ند ده‌غافڵێنێ.
نیو سه‌عات دواتر له‌لایه‌ن پێشخزمه‌ته‌وه‌ ئاگادا ده‌کرێ که‌ دوکتور جاوید ڕۆیشتووه‌ ده‌ستبه‌جێ له‌ پلیکانه‌کان سه‌رده‌که‌وێ و ده‌چێته‌ دیوی قازی محه‌مه‌د.
به‌رله‌وه‌ی ئیزنی دیداری بوێ، ده‌بینێ سه‌رتاش چووه‌ته‌ ژوورێ و ده‌یه‌وێ سه‌ر و ده‌موچاوی قازی ئیسلاح کا، له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ده‌رگه‌ی ژووره‌که‌ ئاواڵه‌ بووه‌ قازی محه‌مه‌د ئێلخانیزاده‌ ده‌بینێ و داوای لێده‌کا بێته‌ ژوورێ.
دوای ئه‌وه‌ی ئیسلاحی قازی محه‌مه‌د ته‌واو ده‌بێ، ئێلخانیزاده‌ پاشماوه‌ی قسه‌کانی دوێنێی درێژه‌ پێ ده‌دا، و قازی له‌ وڵامی دا ده‌ڵێ ئێوه‌ له‌ گوێی گا دا نوستوون، دوێنێ قه‌واموسه‌لته‌نه‌ نیشانی دا به‌ته‌واوی له‌ گه‌ڵ ئێمه‌یه‌ و به‌ ده‌ردی دڵمان ئاشنایه‌.
ئێلخانیزاده‌ ده‌بینێ ناتوانێ له‌ وتووێژ له‌ گه‌ڵ قازی محه‌مه‌د چ ئاکامێک وه‌ربگرێ، بۆیه‌ پاشماوه‌ی قسه‌ی سه‌ره‌کی داده‌کووژێنێ و ده‌ڵێ بۆ ئه‌وه‌ی کاره‌کان به‌ مه‌یلی ئێوه‌ هه‌ڵسووڕێ له‌ دیداری قه‌واموسه‌لته‌نه‌ دا باسی وه‌سه‌رخستنه‌وه‌ی سه‌قز و بانه‌ بۆ سه‌ر مهاباد مه‌که‌ن.

قازی محه‌مه‌د ده‌پرسێ بۆچێ؟

ئێلخانیزاده‌ وڵام ده‌داته‌وه‌ هێشتا کاری گرێنگتان له‌ سه‌ر ڕێیه‌، ئێوه‌ ده‌بێ له‌ پێشدا کارێک بکه‌ن ده‌وڵه‌تی نێوه‌ندی کوردستان به‌ ڕه‌سمییه‌ت بناسێ و بێتوو به‌ ڕه‌سمییه‌ت بناسرێ، ئه‌وجار سه‌باره‌ت به‌ شوێنه‌کانی دیکه‌ وتووێژ بکه‌ن.
قازی محه‌مه‌د ده‌ڵێ، دنیا کۆماری کوردستانی ئازادی به‌ ڕه‌سمییه‌ت ناسیوه‌ و حه‌زره‌تی ئه‌شره‌فیش دوێنێ ڕووی مووافیقی نیشان داوه‌.
ئێلخانیزاده‌ چونکوو ڕووحییه‌ی قازی محه‌مه‌دی به‌ته‌واوی ده‌زانی و ده‌یزانی ئه‌و ناسیاوی له‌ گه‌ڵ بارودۆخی نێونه‌ته‌وه‌یی نییه‌ و ته‌نێ زانینی هێندێک زمانی ئینگلیسی و ڕووسی بۆ سیاسه‌تمه‌داری به‌ به‌س ده‌زانێ، هیچ ناڵێ و پێی ده‌ڵێ بۆچی دیداری سه‌رله‌شکر ڕه‌زم ئارات وه‌دوایه‌ خست؟ خراپ نییه‌ بچییه‌ دیده‌نی ئه‌ویش.
قازی به‌و قسه‌یه‌ نێوچاوانی تێک ده‌نێ و ده‌ڵێ ڕه‌زم ئارا ده‌بێ بێته‌ دیتنی من ، ئه‌گه‌ر چوومه‌ دیداری قه‌واموسه‌لته‌نه‌ له‌به‌ر ئه‌وه‌ بوو قه‌واموسه‌لته‌نه‌ دوو کراسی له‌ من زیاتر دڕاندووه‌ و له‌ باری ته‌مه‌نه‌وه‌ له‌ من گه‌وره‌تره‌.
به‌ کورتی دوای چایی خواردنه‌وه‌ ئێلخانیزاده‌ هوتێل ده‌ربه‌ند به‌ جێ ده‌هێلێ ، به‌ر له‌وه‌ی بڕوا، قازی محه‌مه‌د به‌ ئێلخانیزاده‌ ده‌ڵێ ده‌یه‌وێ ئوتۆمۆبیلی سواری بکڕێ و نازانێ کامه‌ مارک باشتره‌. ئێلخانیزاده‌ ده‌ڵێ ئۆتۆمۆبیلی فۆرد بکڕێ، چونکوو فۆرد بۆ ڕیگه‌ سه‌خته‌کانی کوردستان له‌باره‌.
ئێلخانیزاده‌ له‌ هۆتێل ده‌ربه‌نده‌وه‌ ده‌چیته‌ ستادی ئه‌ڕته‌ش و چاوی به‌ ڕه‌زم ئارا ده‌که‌وێ و سه‌رۆکی ستاد دوای بیستنی نێوه‌رۆکی دیداری وی له‌ گه‌ڵ قازی محه‌مه‌د بۆ ئه‌وه‌ی ئاکامێک بۆ وڵات وه‌ده‌ست که‌وێ ئاماده‌ ده‌بێ له‌ شوێنێکی سێیه‌م له‌گه‌ڵ قازی محه‌مه‌د دیدار بکا، و هه‌ڵبه‌ت ئه‌و شوێنه‌ دیاری ده‌کرێ و دوای موافه‌قه‌تی قازی، ئه‌و گه‌ڵ براکه‌ی سه‌دری قازی زیاتر له‌ دوو سه‌عات له‌گه‌ڵ ڕه‌زم ئارا داده‌نیشن و ڕه‌زم ئاراش وه‌کوو قه‌واموسه‌لته‌نه‌ له‌ وتووێژه‌کاندا پای ڕووسه‌کان ناهێنێته‌ گۆڕێ و ته‌نیا شتێکی که‌ ده‌یڵێ ئه‌وه‌ ده‌بێ که‌ ، قازی محه‌مه‌د له‌ لای پیشه‌وه‌ری خۆی به‌پچووک نیشان نه‌دا.
وێده‌چێ ئه‌و قسه‌یه‌ به‌ دڵی قازی محه‌مه‌د بووبێ چونکوو قازی محه‌مه‌د سوێند ده‌خوا له‌ جێدا دژی پیشه‌وه‌ری یه‌ و خۆشی له‌ چڕوچاویشی نایه‌، چونکوو نوێژ ناکا، و جگه‌ له‌ نوێژ نه‌کردنیش هه‌رکاتێک یه‌کتری ده‌بینین فه‌رمانم پێده‌دا و په‌یتا پریتا داوای باج له‌ کوردستان ده‌کا و به‌ ناردنی نامه‌ داوا ده‌کا ماڵیات کۆکه‌ینه‌وه‌ و حه‌واڵه‌ی ته‌ورێزی که‌ین.
ڕه‌زم ئارا زۆر خۆشحاڵ ده‌بێ و نه‌خشه‌ی کار ئاماده‌ ده‌کا و دوای ئه‌و دیداره‌ به‌ ئێلخانیزاده‌ ده‌ڵێ، وه‌دووی جێبه‌جێ کردنی پێشنیاری قه‌واموسه‌لته‌نه‌ که‌وێ و دیداری که‌سایه‌تییه‌ کوردستانییه‌کان له‌ گه‌ڵ قازی ڕێک بخا.

فه‌هیمولمولک بانگهێشتنی قازی محه‌مه‌دی کرد بۆ نانی نیوه‌ڕۆ
له‌ کوردستانییه‌کانی دانیشتووی تاران زۆریان چوونه‌ هۆتێلی ده‌ربه‌ند و به‌ شێوه‌ی خسووسی چاویان به‌ قازی که‌وت ، له‌ سه‌رووی ئه‌وجۆره‌ که‌سایه‌تییانه‌ دا ئاسه‌فی کوردستانی ، حاجی عێزولمه‌مالیکی ئه‌رده‌ڵان و دوکتور زه‌نگه‌نه‌ بوون. فه‌هیمولمولکیش چه‌ند جار به‌ شه‌خسه‌ دیداری له‌ قازی کرد و ڕۆژێک قازی بانگ کرد بۆ نانی نیوه‌ڕۆ. و قازی محه‌مه‌د له‌ پارکی ئه‌مینوده‌وله‌ که‌ فه‌هیمولمولک به‌ کرێی گرتبوو نانی له‌ گه‌ڵ ده‌خوا، و گۆیا سه‌ر له‌ ماڵی حاجی عێزولمه‌مالیکیش ده‌دا له‌ دێزئاشیب.
وتووێژه‌کانی کوردستانییه‌کانی دانیشتووی تاران له‌ گه‌ڵ قازی محه‌مه‌د زیاتر لایه‌نی دۆستانه‌ی هه‌بوو و ته‌نێ ئاسه‌ف و ئه‌رده‌ڵان و فه‌هیمولمولک قازی تێده‌گه‌یێنن پێڤاژۆ ئه‌و جۆره‌ نییه‌ که‌ ئه‌و پێی وایه‌ و وه‌زعی وی له‌گه‌ڵ پیشه‌وه‌ری جیاوازه‌. پیشه‌وه‌ری خاوه‌نی ماڵ و هێلانه‌ و بنه‌ماڵه‌ نییه‌ له‌ ئازه‌ربایجان، به‌ڵام قازی خاوه‌نی بنه‌ماڵه‌ی چوارسه‌دساڵه‌یه‌ و له‌ منداڵییه‌وه‌ له‌ مهاباد بووه‌ و کارو پیشه‌ی قه‌زاوه‌تی شه‌رعه‌ که‌ به‌پێی فه‌رمانی ڕه‌سمی شای خودالێخۆشبوو ئه‌و پله‌ گرینگه‌ی دراوه‌تێ ، جا بۆیه‌ وا باشتره‌ بۆ ئه‌وه‌ی کاره‌که‌ بگاته‌ جێیه‌ک دیده‌نی شا بکا و له‌و چاوپێکه‌وتنه‌ دا خۆی له‌ به‌ر ده‌ست ده‌وڵه‌ت بنێ و له‌ هه‌موو کاره‌کان دا به‌ قازانجی ده‌وڵه‌تی نێوه‌ندی ئه‌ویش به‌ نهێنی هه‌نگاو هه‌لهێنێته‌وه‌.
له‌و دیدارانه‌ دا قازی محه‌مه‌د به‌ هیچجۆر ئه‌و فکره‌ قه‌بووڵ ناکا و ته‌نیا ده‌ڵێ ئه‌و به‌ شه‌خسه‌ پیاوێکی کۆمۆنیست نییه‌ و نێوانیشی له‌ گه‌ڵ پیشه‌وه‌ری نییه‌ و مه‌به‌ست له‌ نزیکی وی له‌ ڕووسه‌کان و دامه‌زراندنی کۆماری کوردستان ته‌نیا و ته‌نیا، ناره‌زایه‌تی خه‌ڵکه‌ و له‌ لایه‌کی دیکه‌شه‌وه‌ ئێستا مه‌لا مسته‌فای بارزانی به‌ دووهه‌زار سواره‌ی چه‌کدار و فیدایی خۆیه‌وه‌ له‌ شاره‌کانی کوردستانه‌ و ته‌نیا ئاسایشتی حدوود و سه‌راوه‌ردی کوردستانیان به‌ ئه‌ستۆوه‌یه‌، ئه‌گه‌ر ئه‌و خۆی له‌ به‌ر ده‌ست ده‌وڵه‌ت بنێ، کاری ئه‌و سواره‌ په‌نابه‌ره‌ عێراقییانه‌ چ لێ بکا و له‌ لایه‌کی دیکه‌وه‌ دووساڵ له‌مه‌وبه‌ر کاتێک هاتبوومه‌ تارانێ هێشتا ڕێبه‌ری
" کۆمه‌ڵه‌" ( وشه‌ی کۆمه‌ڵه‌ به‌ زمانی کوردی به‌ واتای جه‌معییه‌ت و حیزبه‌) م قه‌بووڵ نه‌کردبوو، ئه‌و ساڵی له‌ گه‌ڵ براکه‌م سه‌دری قازی چووینه‌ خزمه‌ت ئه‌علاحه‌زره‌ت و له‌وێ باسی ناڕه‌زایه‌تی خه‌ڵک و سرنجنه‌دانی ده‌وڵه‌تی نێوه‌ندیم بۆ کرد و ئه‌علاحه‌زره‌ت به‌ باشی ئاگایان له‌وه‌یه‌ و ئه‌من ناتوانم ده‌ست له‌ خه‌ڵک هه‌ڵگرم و کارێکی که‌ گه‌یاندوومانه‌ته‌ ئێره‌ له‌پڕ له‌به‌ر یه‌ک هه‌ڵوه‌شێنم.
که‌سایه‌تییه‌ کوردستانییه‌کان به‌تایبه‌تی ئاسه‌ف ده‌بینن قازی محه‌مه‌د له‌ جێدا ئاماده‌ نییه‌ قسه‌کانی ئه‌وان بسه‌لمێنێ و هه‌ست پێده‌که‌ن سه‌دری قازی زیاتر هانده‌ری قازی محه‌مه‌ده‌ و له‌ ڕۆژه‌کانی دوایی مانه‌وه‌ی قازی محه‌مه‌د له‌ تاران ئیتر له‌ دیدار و وتووێژ له‌ گه‌ڵی ده‌ست ده‌پارێزن.
پێوه‌ندییه‌کانی دوکتور جاوید له‌ گه‌ڵ قازی محه‌مه‌د هه‌روا به‌رده‌وام بوو. دوکتور جاوید بۆ جێبه‌جێکردنی کاره‌کانی ئه‌ستانداریی [ئازه‌ربایجان] له‌ تاران مابووه‌وه‌، زۆربه‌ی رۆژان له‌ هۆتێلی ده‌ربه‌ند و یان له‌ ماڵی سه‌دری قازی که‌ له‌ موعێزولسوڵتان هه‌لکه‌وتبوو ، نانی نیوه‌ڕۆی له‌ گه‌ڵ قازی محه‌مه‌د ده‌خوارد و وتووێژی سیاسی له‌ گه‌ڵ ده‌کرد. دوکتور جاوید هه‌ر ئه‌و ده‌می که‌وتبووه‌ خزمه‌تی ده‌وڵه‌تی نێوه‌ندی و هوێ ڕاستیی ئه‌وه‌ی دوکتور جاوید ده‌ورێکی دوولایه‌نه‌ی ده‌گێڕا له‌ به‌ر چالاکی و حه‌ولی جۆرج ئاله‌ن باڵوێزی ئه‌مریکا له‌ تاران بوو که‌ به‌ هێندێک رێگه‌ی تایبه‌تی که‌ دواتر ده‌ینووسین و له‌ زمان دوکتور جاوید خۆیه‌وه‌ ده‌یگێڕینه‌وه‌.
دوکتور جاوید ئێستا له‌ شه‌قامی شاپووری تاران مه‌ته‌بی هه‌یه‌ . دوکتور جاوید و شه‌بوسته‌ری ئاماده‌ بوون به‌ نهێنی داوخوازه‌کانی ده‌وڵه‌تی تاران له‌ ئازه‌ربایجان پێک بهێنن به‌ بێ ئه‌وه‌ی که‌ پیشه‌وه‌ری و هاوکارانی لێی ئاگادار بن.
به‌ کورتی چالاکی دوکتور جاوید له‌ جلکی دژایه‌تی له‌ گه‌ڵ حکوومه‌تی تاران دا ، بووه‌ هۆی ئه‌وه‌ که‌ قازی محه‌مه‌د ئاماده‌ بێ کوردستان بخرێته‌ سه‌ر کۆماری ئازه‌ربایجان و له‌ مهاباد به‌ پێی پێشنیاری قازی، فه‌رماندارێک دیاریی کرا و به‌ ڕه‌سمی ده‌ست به‌ کار بوو. وه‌ک فه‌رمانداری مهاباد، سه‌یفی قازی وه‌زیری هێزی کابینه‌ی قازی محه‌مه‌دداندرا و ده‌ستبه‌جێ له‌ لایه‌ن دوکتور جاویده‌وه‌ به‌ وه‌زاڕتی کیشوه‌ر [نێوخۆ]
ناسێندرا و حوکمی فه‌رمانداری وی به‌ ئیمزای فه‌ره‌یدوونی که‌فیلی وه‌زاڕه‌تی کیشوه‌ر ده‌رکرا و ڕاگه‌یێندرا.
قازی محه‌مه‌د له‌ سه‌ر یه‌ک بیست ڕۆژ له‌ تاران بوو. ئۆتۆمۆبیلی فۆردی به‌ دووسه‌د هه‌زار ڕیاڵ له‌ کۆمپانی فۆرد کڕی و ڕۆژانه‌ له‌ شه‌قامه‌کانی تاران پێی ده‌گه‌ڕا تا ئه‌وه‌ی که‌ چه‌ند ڕۆژ به‌ر له‌ چوونه‌وه‌ی خۆی به‌ فڕۆکه‌ ، ئۆتۆمۆبیله‌که‌ی به‌ ڕێگه‌ی زه‌نگان دا نارده‌وه‌ بۆ کوردستان.
قازی پێنج جار چاوی به‌ قه‌واموسه‌لته‌نه‌ که‌وت و 3 جار به‌ ڕه‌زم ئارا. له‌و دیدارانه‌ دا قازی محه‌مه‌د نه‌یتوانی ئه‌وجۆره‌ی که‌ ده‌بێ ئاکامێک به‌ ده‌ست بهێنێ و ته‌نیا کارێکی که‌ توانی بیکا وه‌رگرتنی حه‌واڵه‌ی سیگار بوو که‌ له‌ بری وی سه‌د تۆن توتنی سه‌وزی ئیداره‌ی دوخانییاتی که‌ له‌ بۆکان ڕاگیرابوو له‌ سه‌قز ڕاده‌ستی کاربه‌ده‌ستانی ده‌وڵه‌تی نێوه‌ندی کرد.

تێبینی: من ئه‌و ده‌قه‌م له‌ ڕووی 8 لاپه‌ڕه‌ی که‌ به‌ "ماشێن ته‌حریر" نووسراوه‌ته‌وه‌ و له‌ ئاڕشیوی ڕه‌حیمی قازی دا بووه‌ له‌ زمانی فارسییه‌وه‌ وه‌رگێڕاوه‌. ئه‌و نووسراوه‌یه‌ له‌ کتێبی " تاریخچه‌ خانواده‌ قاضی در ولایت موکری، به‌ قلم شادروان خلیل فتاح قاضی، تبریز 1378 " یش دا بڵاو کراوه‌ته‌وه‌.

ئه‌م وێنه‌یه‌ به‌ سپاسه‌وه‌ له‌ کتێبی " پیشوای بیداری ، خاطرات سعید همایون، به‌ کوشش هاشم سلیمی،
موسسه‌ چاپ و نشر آراس، هولر 2004 " وه‌رگیراوه

۱۳۸۷ فروردین ۱۱, یکشنبه

نوسخه‌یه‌کی دیکه‌ له‌و وێنه‌یه‌ی پێشتر بڵاو کرابووه‌وه‌




ئه‌م وێنه‌یه‌ی لێره‌دا ده‌یبینن ڕۆژی هه‌ڵکردنی ئاڵای کۆماری کوردستان له‌ مهاباد هه‌ڵگیراوه‌ له‌
ڕاستەوەبۆچەپ: نەفەری دوویەم: سەیدمحەمەدی تەهازادە(ئەیوبییان)وەزیری بێهداری،نەفەری چوارەم: ڕەئیس جمهووری کوردستان پێشەوا قازی محەمەد؛نەفەری شەشەم: حاجی بابەشێخی سیادەت سەرۆکی هەیئەت ڕەئیسەی میللی؛ نەفەری حەوتەم: محەمەدحوسێنی سەیفی قازی وەزیری هێزی کوردستان و جێگری ڕەئیس جمهووری کوردستان. تێبینی:هۆی ئه‌وه‌ی ده‌ڵێین‌ ئه‌م وێنه‌یه‌ ئی ڕۆژی 2ی ڕێبه‌ندان نییه‌، ئه‌وه‌یه‌ لێره‌دا پێشه‌وا به‌رگی نیزامی ده‌به‌ر دا نییه‌،وه‌کوو ئه‌و وێنه‌یه‌ی واله‌کتێبه‌کی ئیگلتن دا چاپکراوه‌.هیچ گومانی تێدانییه‌‌وێنه‌ی نێو کتێبی ئیگلتن ڕۆژی 2ی ڕێبه‌ندان هه‌ڵگیراوه‌.ئه‌و ئه‌فسه‌ره‌ی‌سڵاوی نیزامی پێشکێش ده‌کا،ئه‌حمه‌دی که‌فاشی یان که‌ریمی نازمی یه‌،واده‌رده‌که‌وێ ئه‌م وێنه‌یه‌ و وێنه‌ی پێشووله‌ یه‌ک بۆنه‌ داهه‌ڵگیرابن وێنه‌هه‌ڵگر: سه‌یادیان یان سمایل خانی فه‌ڕوخی

تێبینی : ئه‌م وێنه‌یه‌ له‌ لایه‌ن ڕێزدار " سوزان مه‌یسێلاس" به‌ ده‌ستمان گه‌یشتووه‌. ئه‌و شێکردنه‌وانه‌ی له‌ سه‌ر وێنه‌ که‌ نووسراون، هه‌م سه‌باره‌ت به‌ پله‌ی که‌سان و بۆنه‌ی هه‌ڵگیرانی وێنه‌که‌ دروست نین

۱۳۸۷ فروردین ۱۰, شنبه

شێخ محه‌مه‌د سه‌دیق [ پووشۆ] کوڕی سه‌ید ته‌های نه‌هری و ئارچیباڵد ڕوزڤێڵت له‌ به‌غدا



له‌ ڕاسته‌وه‌ بۆچه‌پ : ئارچیباڵد ڕوزڤێڵت ، سه‌ید محه‌مه‌د سه‌دیق [ شێخ پووشۆ] و ئارمین مه‌یر یه‌ک له‌ کاربه‌ده‌ستانی سه‌فاڕه‌تی ئه‌مریکا له‌به‌غدا. ئه‌م وێنه‌یه‌ له‌ مانگی ژووییه‌ی ساڵی 1944 هه‌ڵگیراوه‌.سه‌ید محه‌مه‌د سه‌دیق کوڕی سه‌ید ته‌های نه‌هری یه‌ک له‌و کوردانه‌ بوو که‌ له‌ سه‌رماوه‌زی 1320ی هه‌تاوی [ دیسامبری 1941] دا بانگهێشتن کران بۆ سه‌ردانی ئازه‌ربایجانی شووره‌وی.
تێبینی : ئه‌م وێنه‌ به‌ سپاسه‌وه‌ له‌ کتێبی " سوێی زانین ، بیره‌وه‌رییه‌کانی سه‌رکرده‌یه‌کی هه‌واڵگری، ئارچیباڵد ڕوزڤێڵت، 1988" وه‌رگیراوه‌

۱۳۸۷ فروردین ۹, جمعه

بۆچوونی ئه‌ندامانی کۆمیته‌ی نێوه‌ندی حیزبی دێمۆکڕاتی کوردستان


ئارچیباڵد ڕوزڤێڵت له‌ کتێبه‌که‌یدا " سوێی فیربوون، بیره‌وه‌رییه‌کانی سه‌رکرده‌یه‌کی هه‌واڵگری" دوو به‌ندی ته‌رخان کردووه‌ بۆ باسی کوردان و یه‌ک له‌و به‌ندانه‌ به‌ تایبه‌تی له‌ سه‌ر کۆماری کوردستانه‌؛ ئه‌وده‌نووسێ" قازی گوتی " کورده‌کان داوخوازێکی ئه‌وپه‌ڕ ئاسایی ناکه‌ن،ته‌نێ ئه‌و مافه‌ خۆڕسکی و ئازادییانه‌یان ده‌وێ که‌ بۆ به‌شه‌رییه‌ت به‌ ڕه‌وا داندراوه‌، کۆڕی نه‌ته‌وه‌ یه‌کگرتووه‌کان ده‌بێ بارودۆخی کورد له‌ به‌رچاو بگرێ، و ئه‌گه‌ر ئێستا ده‌ستبه‌جێ سازکردنی کوردستانێکی یه‌کگرتوو و سه‌ربه‌خۆ ده‌ست نادا، به‌ لانی که‌مه‌وه‌ ئه‌و ده‌زگایه‌ ده‌توانێ ئه‌و ده‌ڵه‌تانه‌ی که‌مایه‌تی کوردیان تێدایه‌ ناچار بکا مه‌ڵبه‌ندی ئۆتۆنۆمییان له‌ چوارچێوه‌ی سنووره‌کانی خۆیان دا بۆ دامه‌زرێنن."

ئه‌من له‌ ڕاپۆرته‌که‌م دا کورته‌ی بۆچوونی ئه‌ندامانی کۆمیته‌ی نێوه‌ندی حێزبی دێمۆکراتی کوردستانم باس کردبوو که‌ له‌ کاتی مانه‌وه‌ی کورتی ئێمه‌ له‌ مهاباد دا هێنایانه‌ گۆڕێ: ئه‌وان منه‌تباری یه‌کێتی شووڕه‌وی بوون که‌ ده‌ره‌تانی سه‌ربه‌خۆیی ئه‌وانی پێک هێناوه‌، به‌ڵام ئه‌وه‌شیان داده‌گرته‌وه‌ که‌ شووڕه‌ییه‌کان ده‌ست له‌ کارو باری حکوومه‌ته‌که‌یان وه‌رناده‌ن و کاربه‌ده‌ستانی شووره‌وی له‌ شاره‌که‌دا نین.( ئه‌من وام وه‌به‌ر چاو هات ‌ زۆربه‌ی ئه‌ندامانی کۆمیته‌ی نێوه‌ندی حیزبی دێمۆكڕاتی کوردستان مه‌یلی به‌ره‌و کۆمۆنیزمیان تێدا نه‌بێ‌، و وادیار بوو ئاریستۆکراسی کۆن هێشتا جڵه‌وی کاره‌کانی به‌ ده‌سته‌وه‌ بێ.) ئه‌وان خۆیان له‌ بارودۆخێکی شۆڕشگێڕانه‌دا ده‌دی _ به‌ڵام شۆڕشێکی ناسیۆنالیستی. گوتیان ئاواتیان ئه‌وه‌یه‌ ده‌وڵه‌ته‌که‌یان په‌ره‌پێبده‌ن بۆ ئه‌وه‌ی هه‌موو ناوچه‌ کوردنشینه‌کانی ئێران وه‌به‌ر بگرێ. ئه‌وان ئاماده‌ن ده‌ست له‌ ناوچه‌کانی کوردستان به‌ره‌و باشوور که‌ له‌ژێر کۆنتڕۆڵی ئێران دا هه‌ڵبگرن له‌وانه‌ ناوچه‌ عه‌شیره‌تته‌کانی لوڕ و به‌ختییاری که‌ خۆیان به‌ کورد نازانن. به‌ڕه‌و لای باکوور ئه‌وه‌ی ئه‌وان ده‌یانه‌وێ به‌شێک له‌ ئازه‌ربایجان ده‌گرێته‌وه‌ تاده‌گاته‌ باشوور و ڕۆژهه‌ڵاتی ده‌ریاچه‌ی ڕه‌زائییه‌ له‌وێوه‌ تا ده‌گاته‌ سنووری شووڕه‌وی.
ئه‌ندامانی کۆمیته‌ی نێوه‌ندی ئه‌وپه‌ڕی بێزاری و جاڕزی خۆیان له‌ ئاست ئه‌ڕته‌شی ئێران ده‌ربڕی، وێده‌چوو ئه‌وان به‌ته‌واوی له‌ هه‌بوونی ژماره‌یه‌کی زۆری سه‌رباز و هێزی ئێرانی دڵ په‌شێو بن که‌ به‌ره‌و باشوور مۆڵ دراون. به‌لانی که‌مه‌وه‌ یه‌ک له‌ ئه‌ندامانی کۆمیته‌ ئاماژه‌ی پێکرد که‌ حکوومه‌تی نێوه‌ندی خه‌رێکی ته‌ڵه‌که‌ نانه‌وه‌ و کاکه‌و براله‌یه‌ له‌ ناو هێندێک له‌ عه‌شیره‌ته‌ کورده‌کاندا [ سوێی زانین، لل 279، 280 ]

وێنه‌ی [7] پێشه‌وا و ژماره‌یه‌ک له‌ کاربه‌ده‌ستانی کۆماری کوردستان له‌ حه‌وشه‌ی کانگای حیزبی دێمۆکڕاتی کوردستان له‌ کاتی سه‌ردانی ئارچیباڵد ڕوزڤێڵت




ئه‌م وێنه‌یه‌ ده‌بێ ڕۆژی دووشه‌مۆ 16ی سێپتامبری 1946 کاتی دیداری دووه‌می پێشه‌وا و ئارچیباڵد ڕوزڤێڵت هه‌ڵگیرابێ.
له‌ ڕاسته‌وه‌ بۆ چپ : 1. نه‌ناسراو،2. ئه‌حمه‌دی ئیلاهی [مام ئه‌حمه‌دی حاجی ئه‌ڵای] له‌ ڕێبه‌رانی حیزبی دێمۆکڕاتی کوردستان،3.دڵشادی ڕه‌سووڵی ئه‌ندامی کۆمیته‌ی ناوه‌ندی حێزب و دواتر موعاونی کولی ئیداره‌ی فه‌رهه‌نگ. 4. مه‌نافی که‌رێمی له‌ ڕێبه‌رانی حیزبی دێمۆکڕاتی کوردستان، 5. پێشه‌وا قازی محه‌مه‌د،6. سه‌دیقی حه‌یده‌ری له‌ ڕێبه‌رانی حیزبی دێمۆکڕاتی کوردستان،7، غه‌نی خوسره‌وی ره‌ئێسی شارداری مهاباد،8. خه‌لێلی خوسره‌وی ڕه‌ئیسی ئیداره‌ی کاری کوردستان و له‌ ڕێبه‌رانی حیزبی دێمۆکڕاتی کوردستان 9 .عه‌لی خوسره‌وی یه‌ک له‌ کادره‌ هه‌ره‌ هه‌ڵسووڕاوه‌کانی کۆماری کوردستان ،10.مایۆر جه‌عفه‌ری که‌ریمی موعاونی وه‌زیری هێزی دێمۆکڕاتی کوردستان،.

تێبینی : ئه‌م وێنه‌یه‌ به‌ سپاسه‌وه‌ له‌ تێزی :" لێکۆڵینه‌وه‌یه‌ک سه‌باره‌ت به‌ پێوه‌ندییه‌کانی کۆماری مهاباد و کۆماری دێمۆکڕاتی ئازه‌ربایجان؛ هاوکاری گرژ و شوێنی له‌ سه‌ر کۆماری مهابادی 1946، ڕیچارد ئه‌ی مۆبلی، واشنگتن دی سی، مه‌ی 1979 " وه‌رگیراوه‌. نووسه‌ر سپاسی ئارچیباڵد ڕوزڤێڵتی کردووه‌ بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌م وێنه‌ و چه‌ند وێنه‌ی دیکه‌ی له‌ به‌ر ده‌ست ناوه‌.

۱۳۸۷ فروردین ۸, پنجشنبه

وێنه‌ی [6]ئارچیباڵدڕوزڤێڵت و سه‌رکرده‌که‌ی دیکه‌ی هاوڕێی له‌ نێو بازاڕی مهاباد ، دوای نێوه‌ڕۆی یه‌کشه‌مۆ 15ی سێپتامبری 1946







ئارچیباڵد ڕوزڤێڵت له‌ بیره‌وه‌رییه‌کانی دا " سوێی زانین" ده‌ڵێ دوای نیوه‌ڕۆی ڕۆژی یه‌کشه‌مۆ 16 ی سێپتامبر چوون و به‌ نێو شار دا گه‌ڕاون. ئه‌و که‌سه‌ی له‌ دووره‌وه‌ به‌ جلوبه‌رگی ڕه‌شه‌وه‌ پشتی له‌ دووربینه‌ مه‌نافی که‌ریمی له‌ کاربه‌ده‌ستانی کۆماره‌، ئه‌وه‌ی که‌ به‌جلوبه‌رگی سه‌رکرده‌یی ئه‌مریکاییه‌وه‌ دیاره‌,ده‌بێ هاوکاره‌که‌ی ئارچیباڵد ڕوزڤێلت بێ که‌ به‌ داخه‌وه‌ نێویمان پێ ناڵێ.




دوای بڵاوبوونه‌وه‌ی ئه‌م وێنه‌یه‌ له‌" وێنه‌ی کۆماری کوردستان" دا خوێنه‌ره‌وه‌یه‌کی به‌ڕێز ئاگاداری کردین، که‌ ئه‌و شوێنه‌ 'مه‌یدانی مه‌نگوڕان" ه‌ و ئه‌و که‌سه‌ش که‌ له‌گه‌ڵ میرزا مه‌نافی که‌ریمی و سه‌رکرده‌ " ئه‌لکۆلیسته‌" نێو نه‌زاندراوه‌که‌ی ئه‌مریکایی ڕاوه‌ستاوه‌ و به‌یه‌که‌وه‌ له‌قاپی " شۆرمه‌زه‌" ی ده‌ڕوانن. ده‌بێ میرزا حوسێنی حه‌بیبی هاوسه‌ری مارتا داڵ [ میزداڵ خانم] بێ که ده‌کرێ‌ ده‌وری دیلمانجی گێڕابێ.ئارچیباڵدڕوزڤێلت له‌ کتێبه‌که‌یدا هیچ باسی که‌لک وه‌رگرتن له‌ دیلمانج له‌ کاتی سه‌ردانی مهاباد دا ناکا. وا ده‌رده‌که‌وێ بۆ خۆی هێندێک زمانی فارسی زانیبێ. زۆر سپاس بۆ زانیاریی ئه‌و ڕوانه‌ره‌ به‌ڕێزه‌، هیوا دارم وێنه‌ی زۆر بێ و ئێوه‌ش که‌ سه‌ری ئه‌م پێگه‌یه‌ ده‌ده‌ن، به‌ پێی ده‌رفه‌ت زانیارییه‌کانتانمان له‌ گه‌ڵ به‌ش بکه‌ن. جێی وه‌بیر هێنانه‌وه‌یه‌ " مارتا داڵ" له‌ده‌وره‌ی 11 مانگه‌ی هه‌بوونی ڕه‌سمی " کۆماری کوردستان" دا له‌ به‌ر ئه‌وه‌ی ‌ له‌ ناوچه‌ به‌ " ئه‌مریکایی" داده‌ندرا بۆ ئه‌وه‌ی هیچ گرفتێک بۆکاروباری کۆمار نه‌یه‌ته‌ پێشێ، له‌ مهاباد ڕۆیشتبوو.
تێبینی : ئه‌م وێنه‌یه‌ له‌ تۆری ئینترنێت وه‌رگیراوه‌


ئه‌م شه‌رحه‌ی خواره‌وه‌ به‌ڕێز حامیدی ماییلی له شه‌وی دووشه‌مۆ 16ی ئاوریلی 2012‌ له‌ فه‌یس بووک دا له‌ سه‌ر " مه‌یدانی مه‌نگوڕان" ی نووسیوه‌ و له‌و باوه‌ڕه‌ دایه‌ ئه‌م وێنه‌یه‌ی سه‌ره‌وه‌ له‌و مه‌یدانه‌ هه‌ڵگیراوه‌ له‌ سه‌ر ئیزنی به‌ڕێزیان ڕاگوێزراوه‌ته‌ ئێره‌کانه‌.‌

Hamid Mayeli ئه‌و خانووه‌ دوو نهوومه‌ له‌ ده‌ستی ڕاستی وینه‌که‌دا دیاره‌ جێگای لێفه‌ درووان بوو وشه‌ریف گابه‌گای قسه‌ خۆشی مه‌شهووری مه‌هاباد له‌ وی دووکانی بوو ده‌گه‌ڵ بابی آقای فتاحێ له‌حافی که‌ نێوم له‌بیر نه‌ماوه‌ ئه‌وانه‌ی که‌ ئه‌و چه‌ند کۆت وشڵوار... ده‌به‌ره‌ی لێڕاوه‌ستاوه‌ به‌ر ده‌رکی دووهه‌می تاریکه‌ بازاڕه‌ که‌ له‌زارکی ئه‌و ده‌رکه‌ حاجی هاشمی نانه‌وازاده‌ شاعیر دووکانی خه‌ڕازی بوو ، و قاوخانه‌یه‌کیشی لێبوو که‌ چای به‌ دووکانه‌کانی نێو ئه‌و قه‌یسه‌رییه‌ ده‌فرۆشت ،ئه‌و جێگایه‌ که‌ ئه‌و سێ کوڕه‌ی لێڕاوه‌ستاوه‌ ‌هێندیك خوارتر له‌ ده‌رکی مزگه‌وتی حاجی بایزه‌ که‌ به‌رابنه‌ری نانه‌واخانه‌که‌ی میرزا مسته‌فای بلووری بوو .پشتی وینه‌گره‌که‌ش ده‌ ده‌رکی ماڵی کاک سه‌دیقی گرمایییه‌ ،ئه‌و حه‌سیره‌ هه‌لواسراوانه‌ش که‌ دیارن داڵانێک بوو ده‌چووه‌ ڕووبه‌ڕووی دووکانی میرزا عه‌لی جۆرابچی .ده‌ستی ڕاستیش که‌ ڕه‌ش ده‌نوێنێ داڵانێکی چووک وته‌نگ بوو که‌ سه‌راجییه‌کان دووکانیان لێی بوو ،که‌ ده‌چووه‌ به‌ر قاوه‌خانه‌که‌ی عیمادی و دووکانی مام ئه‌حمه‌دی ئیلاهی و ئاغای ئه‌سحابی و ده‌چووه‌ سه‌ر خه‌یابانێ ڕووبه‌ڕووی داڕوخانه‌ی مه‌رکه‌زی )ئه‌یووبیان) و دووکانی کۆنی ئاغای موه‌فه‌قی کتێبفرۆش

ده‌ستی چه‌پی ئه‌و وێنه‌یه‌ش ڕیزه‌دووکانی لێبوون که‌ هه‌ر هه‌مووی بێڵایان بوو )هه‌یوان ) که‌ دوو دووکانی پێشه‌وه‌ هی ماڵه‌ نالبه‌ندییه‌کان بوو و نالبه‌ندییان تێدا ده‌کرد دووکانی دوای ئه‌وان خمگه‌ر بوو هی ماڵه‌ دووبراکانی سه‌باخییه‌کان بوو ،د...وای ئه‌وان چه‌ند کوتاڵ فرۆش و دووکانی حاجی ڕه‌حیمی نمه‌شیری بوو . دوایه‌ ده‌هاته‌وه‌ داڵانێک که‌ ده‌جووه‌ به‌ر ده‌رکی مه‌ته‌بی دوکتور لازار و کاروانسه‌رای عه‌زیزه‌ که‌ڵه‌ی و پشت مزگه‌وتی و به‌ر ده‌رکی ماڵه‌ کۆنی حه‌مه‌که‌وڵه‌ی .

وێنه‌ی [5] پێشه‌وا له‌ حه‌وشه‌ی کانگای حیزبی دێمۆکڕاتی کوردستان له‌ کاتی سه‌ردانی ئارچیباڵد ڕۆزڤێڵت یه‌که‌شه‌مۆ 15ی سێپتامبری 1946




تێبنی: ئه‌م وێنه‌یه‌ له‌ تۆڕی ئینترنێت وه‌رگیراوه‌، به‌ڵام به‌ به‌راوه‌رد کردن له‌گه‌ڵ وێنه‌کانی دی جوان ده‌رده‌که‌وێ ئارچیباڵد روزڤێڵت به‌ دووی وێنه‌کانی دیکه‌ دا گرتوویه‌تی.

وێنه‌ی [4] وێنه‌یه‌کی دیکه‌ هه‌ر له‌ ده‌فته‌ری پێشه‌وا، یه‌کشه‌مۆ 15ی سێپتامبری 1946



تێبینی : ئه‌م وێنه‌یه‌ به‌ سپاسه‌وه‌ له‌ تێزی " لێکۆڵینه‌وه‌یه‌ک سه‌باره‌ت به‌ پێوه‌ندییه‌کانی کۆماری مهاباد و کۆماری دێمۆکڕاتی ئازه‌ربایجان؛هاوکاری گرژ و شوێنی له‌ سه‌ر کۆماری مهابادی 1946، ڕیچارد ئه‌ی.مۆبلی ، واشنگتن،دی سی ،مه‌ی 1979" وه‌رگیراوه‌. مۆبلی سپاسی ئارچیباڵد ڕوزڤێڵتی کردووه‌ بۆ ئه‌م وێنه‌یه‌ و چه‌ند وێنه‌ی دیکه‌ی که‌ رێگه‌ی داوه‌ تێزه‌که‌ی پێ بڕازێنێته‌وه‌. ئه‌و تێزه‌ له‌ لایه‌ن حه‌سه‌نی قازییه‌وه‌ وه‌رگێڕدراوه‌ته‌ سه‌ر زمانی کوردی و له‌ لایه‌ن وه‌شانخانه‌ی ئاپێک له‌ سوێد و وه‌کوو زنجیره‌ش له‌ حه‌وتوونامه‌ی "په‌یامی کوردستان" دا بڵاو کراوه‌ته‌وه‌.

وێنه‌ی [3] پێشه‌وا له‌ ده‌فته‌ری کاری سه‌رۆککۆماری یه‌کشه‌مۆ 15ی سێپتامبری 1946



پێشه‌وا له‌ ده‌فته‌ری کاری سه‌رۆککۆماری له‌ کاتی چاوپێکه‌وتنی ڕوزڤێڵت یه‌کشه‌مۆ 15ی سێپتامبری 1946

تێبینی : ئه‌و وێنه‌یه‌ به‌ سپاسه‌وه‌ له‌ کتێبی " کۆماری کورد له‌ ساڵی 1946، ویلیام ئیگلتن ی کوڕم 1963" وه‌رگیراوه‌. ئیگلتن سپاسی ڕزڤێڵتی کردووه‌ بۆ ئه‌وه‌ی رێگه‌ی داوه‌ ئه‌م وێنه‌یه‌ له‌ کتێبه‌که‌یدا بڵاو بکاته‌وه‌.

وێنه‌ی [2] سه‌رۆککۆماری کوردستان پێشه‌وا قازی محه‌مه‌د و ئارچیباڵد ڕوزڤێڵت ، یه‌کشه‌مۆ 15ی سێپتامبری 1946



پێشه‌وا قازی محه‌مه‌د و ئارچیباڵد ڕوزڤێڵت له‌ دیداری ڕۆژی یه‌کشه‌مۆ 15ی سێپتامبری 1946 له‌ مهاباد

تێبینی : ئه‌م وێنه‌یه‌ به‌سپاسه‌وه‌ له‌ کتێبی " سوێی زانین، بیره‌وه‌رییه‌کانی سه‌رکرده‌یه‌کی هه‌واڵگری، ئارجیباڵد ڕۆزڤێڵت، 1988 " وه‌رگیراوه‌

وێنه‌کانی ئارچیباڵد ڕۆزڤێڵت [1] ئه‌مه‌رخانی شه‌ریفی له‌ زینده‌شت




ئه‌مه‌رخانی شه‌ریفی له‌ گه‌ڵ هێندێک که‌س و کار و ده‌ستوپێوه‌ندی .زینده‌شت ڕۆژی جومعه‌ 13ی سێپتامبری 1946

تێبینی: ئه‌م وێنه‌یه‌ به‌ سپاسه‌وه‌ له‌ کتێبی : " له‌به‌ر سوێی زانین ، بیره‌وه‌ری سه‌رکرده‌یه‌کی هه‌واڵگری، ئارچی ڕۆزڤێڵت ،وه‌شانخانه‌ی جۆرچ ویدن فێڵد و نیکۆڵسۆن لیمیتید، چاپی یه‌که‌م 1988، بریتانیای مه‌زن" وه‌رگیراوه‌

سه‌فه‌ری سه‌رکرده‌ی هه‌واڵگری سه‌فاڕه‌تی ئه‌مریکا له‌ تاران ئارچیباڵد ڕۆزڤێڵت بۆ مهاباد و وێنه‌کانی



ئارچیباڵد ڕوزڤێڵت له‌ کتێبه‌که‌یدا " سوێی فێر بوون ، بیره‌وه‌ری سه‌رکرده‌یه‌کی هه‌واڵگری" باسی سه‌فه‌ری دووه‌می خۆی بۆ کوردستان ده‌کا. ده‌ڵێ له‌و سه‌فه‌ره‌دا سه‌رکرده‌ [ئه‌فسه‌ر ] یه‌کی هاوکاری له‌ گه‌ڵی بووه‌، به‌ڵام نێوی ناهێنێ و ته‌نێ باس له‌وه‌ ده‌کا کابرا ئالکۆڵیست بووه‌. له‌تارانه‌وه‌ به‌ره‌و ته‌ورێز ده‌چن، له‌ ته‌ورێزه‌وه‌ به‌ره‌و شاپوور [ سه‌ڵماس ]و ورمێ، له‌ ورمێ وه‌ بۆ نه‌غه‌ده‌ و شنۆ و له‌وێوه‌ بۆ مهاباد.

ئارچیباڵد ڕوزڤێلت ده‌ڵی جۆمعه‌ 13ی سێپتامبری 1946 له‌ دێی زینده‌شت چاوی به‌ ژه‌نه‌ڕاڵ مایۆر ئه‌مه‌رخانی شه‌ریفی که‌وتووه‌. ئه‌وه‌ له‌ کاتێکدا بووه‌ که‌ ئیدی ئه‌مه‌ر خان له‌ ده‌سته‌ڵاتی مهاباد دوورکه‌وتووه‌ته‌وه‌. ئارچیباڵد ڕۆزڤێڵت له‌گه‌ڵ هاوکاره‌ سه‌رکرده‌که‌ی شه‌وێ له‌ ورمێ ماونه‌ته‌وه‌ و ڕۆژی شه‌مۆ 14ی سێپتامبر درێژه‌یان به‌ سه‌فه‌ره‌که‌یان داوه‌. له‌ورمێ وه‌ چوون بۆ نه‌غه‌ده‌ و شنۆ. ڕۆزڤێڵت له‌ شنۆ چاوی به‌ مووساخانی زه‌رزا که‌وتووه‌، دوایه‌ له‌ نه‌غه‌ده‌ له‌ ماڵی سه‌ید ئه‌حمه‌دی سه‌ید ته‌ها که‌ سه‌رکرده‌یه‌کی کۆماری کوردستان و به‌رپرسی ناوچه‌ی نه‌غه‌ده‌ بووه‌ نانی نێوڕۆیان خواردووه‌ و ئه‌و ڕۆژه‌ دره‌نگان گه‌یوه‌ته‌ مهاباد. له‌وێ شه‌وێ چاویان به‌ سه‌دیقی حه‌یده‌ری و کاربه‌ده‌ستانی دیکه‌ی کۆمار که‌وتووه‌ و ئاگادار کراون بۆ ڕۆژی دواتر واته‌ یه‌کشه‌مۆ 15ی سێپتامبر قازی محه‌مه‌د ده‌یانبینێ. سه‌رله‌به‌یانی ئه‌و ڕۆژه‌ له‌ گه‌ڵ پێشه‌وا دواون.ڕوزڤێڵت ده‌ڵێ دوای چاوپێکه‌وتن له‌ گه‌ڵ قازی، چوونه‌ته‌ نێو شاری و پێیدا گه‌ڕاون. سه‌رله‌ به‌یانی دووشه‌مۆ 16ی سێپتامبر سه‌ریان له‌ ئیداره‌ی ڕۆژنامه‌ی کوردستان و چاپخانه‌ی کوردستان داوه‌، و دواتر دیسان له‌ گه‌ڵ پێشه‌وا دانیشتوون و وه‌ک باس ده‌کا له‌ودیداره‌ دا زیاتر له‌سه‌ر بابه‌تی کولتووری دواون. بۆ نانی نیوه‌ڕۆ میوانی پێشه‌وا بوون و له‌ ده‌ورو به‌ری سه‌عات 3:30 مهابادیان به‌ جێ هێشتووه‌ و به‌ره‌و بۆکان چوون وشه‌وێ گه‌یشتوونه‌ته‌ سه‌قز و له‌وێ میوانی سه‌رله‌شکر هومایوونی بوون.
زیاتر له‌ دوومانگ دوای سه‌ردان وگه‌ڕانه‌وه‌ی له‌ مهاباد، ئارچیباڵد ڕوزڤێڵت ده‌ڵێ له‌ 29ی دیسامبری [1946] له‌ تاران چاوی به‌ قاسمی سه‌دری قازی که‌وتووه‌ و سه‌ری ساڵی نوێ، واته‌ 30ی دیسامبری 1946 له‌ گه‌ڵ کۆلۆنێل سێکستۆن چوون بۆ دیداری مه‌لا مسته‌فا، عه‌زت عه‌بدولعه‌زیز و میرحاج ئه‌حمه‌د له‌ ماڵی سه‌رهه‌نگ غه‌ففاری له‌ تاران.

۱۳۸۷ فروردین ۶, سه‌شنبه

مه‌جید خانی میرموکری وکاپیتان نه‌ماز عه‌لییێڤ له‌ قه‌ره‌وه‌ێران



له‌ ڕاسته‌وه‌ بۆچه‌پ : شۆفیری کاپیتان نه‌ماز عه‌لییێڤ، مه‌جید خانی میر موکری حاکمی میاندواو، موعاونی عه‌لییێڤ، کاپیتان نه‌ماز عه‌لییێڤ ئه‌فسه‌ری پێوه‌ندی شووره‌وییه‌کان له‌ میاندواو له‌ سه‌رده‌می کۆماری کوردستان دا. ئه‌م وێنه‌یه‌ ده‌بێ له‌ به‌رایی ساڵی 1321ی هه‌تاوی، 1942ی زایینی هه‌ڵگیرابێ. قه‌ره‌وێران دێیه‌ک بووه‌ له‌ په‌نا میاندواو که‌ فابریکی قه‌ندی لێ هه‌ڵکه‌وتووه‌ و ئێستا له‌ گه‌ڵ شاره‌که‌ تێکه‌ڵ بووه‌ته‌وه‌

مه‌جید خانی میرموکری

مه‌جید خانی میرموکری یه‌ک له‌و پیاوماقووڵه‌ کوردانه‌ بوو که‌ له‌ سه‌رماوه‌زی ساڵی 1320ی هه‌تاوی [نۆوامبری1941] له‌ لایه‌ن به‌ڕێوه‌به‌رانی کۆماری ئازه‌ربایجانی شووڕه‌وییه‌وه‌ بانک هێشتن کران بۆ باکۆ.باوکی مه‌جید خان حه‌سه‌ن ئاغای میرموکری له‌ سه‌رده‌می شه‌ڕی جیهانی یه‌که‌م،له‌کاتێکدا که‌ له‌شکری عوسمانی و هێزی ڕووسییه‌ی تێزاری موکریانیان کردبووه‌ مه‌کۆی شه‌ڕ و پێکدادان و ئه‌و مه‌ڵبه‌نده‌یان ده‌ ئاگری شه‌ڕی به‌رژه‌وه‌ندی خوازی خۆیان دا ده‌سووتاند به‌ ده‌سکیسی که‌سێک به‌ ناوی بله‌ سه‌مسام و به‌ فه‌رمانی شوجاعوده‌له‌ حاکمی ئێرانی ده‌ستنێژی ڕووسیه‌ له‌ گه‌ڵ ژماره‌یه‌کی زۆرخه‌ڵکی دیکه‌ له‌ شوێنێک به‌ نێوی عه‌باس ئاباد له‌ نزیک مه‌لیککه‌ندی قه‌تڵی عام کران.له‌ دوای خه‌رمانانی 1320 و لاچوونی ڕه‌زا شا له‌ سه‌ر ته‌ختی شایه‌تی مه‌جید خان بوو به‌ حاکمی میاندواو و له‌ خاکه‌لێوه‌ی ساڵی 1321ی هه‌تاوی ئه‌و و چه‌ند که‌سێکی دیکه [ له‌وانه‌ محه‌مه‌د حوسێنی سه‌یفی قازی ]‌ له‌ لایه‌ن ئیداره‌ی ئه‌منییه‌ی ئازه‌ربایجان، له‌ کاتێکدا که‌ هیچ نیشانه‌یه‌ک له‌ هێزی نێوه‌ندی له‌ موکریان و به‌شێک له‌ ئازه‌ربایجان نه‌مابوو، به‌ ناچاری ده‌سته‌ڵاتی پاراستنی هێمنی میاندواو تا ساین قه‌ڵایان پێ ئه‌سپاردرا.
مه‌جید خان و فه‌تاح خانی برای پێوه‌ندییه‌کی زۆر نزیکیان له‌ گه‌ڵ بنه‌ماڵه‌ی قازی هه‌بوو. مه‌جید خان وه‌ک کوڕی سه‌یفولقوزات وابوو و دۆستێکی نزیکی حه‌مه‌حوسێنی سه‌یفی قازی بوو. تووران خانم کچی سه‌یفولقوزات هاوسه‌ری فه‌تاح خان بوو.
له‌ هاوینی ساڵی 1321ی هه‌تاوی دا له‌ میاندواو تراژێدییه‌کی زۆر گه‌وره‌ قه‌وما، شه‌ڕی ده‌سته‌ڵات بووه‌ هۆی ئه‌وه‌ی برایمه‌ سووری شێخ ئاغایی و فه‌تاح خانی میر موکری که‌ دۆستی زۆر نزیکی یه‌کتری بوون ته‌قه‌ له‌ یه‌ک بکه‌ن و یه‌کدی بکوژن. ئێستاش ئازایه‌تی فه‌تاح خان له‌ شه‌ڕی خۆپاراستن دا له‌ بیره‌وه‌ری خه‌ڵکی موکریان دا ماوه‌ته‌وه‌. کۆنه‌ ساڵان ده‌گێڕنه‌وه کاتێک بێ هیچ ئاگاداری پێشوو فه‌تاح خان هه‌ستی کرد برایمه‌ سوور سێره‌ی لێگرتووه‌ و خه‌ریکه‌ ته‌قه‌ی لێبکا، چه‌ندین جار به‌ سه‌ری دا گوڕاند " کوڕه‌ نه‌که‌ی چۆن دۆستی خۆت ده‌گوژی"؟ به‌ڵام برایمه‌ سوور ته‌قه‌ی لێکرد و فه‌تاح خان له‌ کاتێکدا گوله‌ پێکابووی، به‌و حاڵه‌وه‌ توانی قاتڵه‌که‌ی خۆی بکووژێته‌وه‌.
له‌ به‌ر پێوه‌ندی عاتیفی قووڵ له‌ نێوان مه‌جید خان و فه‌تاح خان دا،نه‌مانی فه‌تاح خان بڕستی لێبری و ساڵێک دواتر له‌ 9ی گه‌لاوێژی ساڵی 1322ی هه‌تاوی له‌ نه‌خۆشخانه‌یه‌ک له‌ ته‌بریز [ته‌ورێز ] سه‌ری نایه‌وه‌.
ئارامگه‌ی ئه‌و دوو برایه‌ له شوێنێک به‌ نێوی چاکه‌ ڕووته‌ له‌ سه‌ر کێوی ده‌لمه‌، دێیه‌ک له‌ ده‌وروبه‌ری شاری میاندواو هه‌ڵکه‌وتووه‌.
مه‌جیدی میرموکری نه‌ما تا گه‌شه‌ی چالاکییه‌کانی کۆمه‌ڵه‌ی ژیانی کورد وحیزبی دێمۆکڕاتی کوردستان که‌ گه‌یشته‌ ڕاگه‌یاندنی کۆماری کوردستان ببینێ، بێگومان ئه‌گه‌ر مابا ده‌ورێکی سه‌ره‌کی ده‌بوو له‌و کۆماره‌ دا.‌

کاپیتان نه‌ماز عه‌لییێڤ یه‌ک له‌و ئه‌فسه‌رانه‌ی ئازه‌ربایجانی شووڕه‌وی بوو که‌ له‌ کاتی داگیر کردنی ئازه‌ربایجانی ئێران له‌ لایه‌ن ئه‌ڕته‌شی سووره‌وه‌ ناردرا ئه‌وێ. ویلیام ئیگلتن ی کوڕ له‌ مه‌ڕ وی ده‌نووسێ:
" له‌ میاندواو کاربه‌ده‌ستی سیاسی شووره‌وی که‌سێک بوو به‌ نێوی کاپیتان نه‌ماز عه‌لییێڤ، ته‌مه‌نی نزیک 35 ساڵ ده‌بوو ، و ترکێکی ئازه‌ربایجانی بوو. کابرایه‌کی که‌مدوێ بوو و له‌چاو کاربه‌ده‌سته‌ کانی دیکه‌ی شووڕه‌وی که‌ پێوه‌ندییان له‌ گه‌ڵ کورده‌کان هه‌بوو، له‌نێو ئه‌واندا که‌متر خۆشه‌ویست بوو،ئه‌گه‌رچی ئه‌و له‌ میاندواو دامه‌زرابوو، به‌ڵام ماوه‌یه‌کی زۆر له‌ کاتی خۆی له‌ مهاباد به‌ سه‌ر ده‌برد.به‌ سواری جیپ هه‌ر سه‌عاتێکیان نێوانه‌".

۱۳۸۷ فروردین ۵, دوشنبه

سه‌ردانی پیاوماوقوڵان و هێندێک له‌ سه‌رۆک عه‌شێره‌ته‌کانی ڕۆژهه‌ڵاتی کوردستان له‌ ئازه‌ربایجانی شووڕه‌وی سه‌رماوه‌زی 1320ی هه‌تاوی/ دیسامبری 1941



سه‌ردانی پیاوماقووڵان و هێندێک له‌ سه‌رۆک عه‌شیره‌ته‌کانی ڕۆژهه‌ڵاتی کوردستان
له‌ ئازه‌ربایجانی شووڕه‌وی له‌ سه‌رماوه‌زی ساڵی 1320ی هه‌تاوی / دیسامبری 1941 ی زایینی
ڕیوایه‌تی عومه‌رئاغای عه‌لییار

.... ده‌وڵه‌تی ڕووسییه‌ له‌ به‌ر‌ ئه‌و به‌رعۆده‌ییه‌ی شۆڕشی ئۆکتۆبر بۆی سازکرد بوو و له‌ لایه‌کیش ده‌یه‌ویست له‌ دۆشینی ئێران دا له‌ ئینگلیستان وه‌دوایه‌ نه‌که‌وێ دوای داگیر کردنی ئازه‌ربایجان و کوردستان به‌ڵێنی دا به‌ خه‌ڵکی ترک و کورد که‌ بۆ وه‌ده‌ستهێنانی خودموختاری یارمه‌تییان پێ بکا و وه‌کوو یه‌که‌م هه‌نگاو له‌ کوردستاندا له‌ ساڵی 1320ی هه‌تاوی هێندێک له‌ نوێنه‌رانی کوردستانی ئێرانی بۆ سه‌ردان له‌ شووڕه‌وی دیاری کرد.
ئه‌و بانگهێشتنه‌ له‌ لایه‌ن سه‌رانی کورده‌وه‌ قه‌بووڵ کرا و بانگهێشتکراوان له‌ ته‌ورێزه‌وه‌ به‌ قه‌تار له‌ رێگه‌ی سه‌عاتلی و یه‌نجییان که‌ جاده‌ی نێزامی بوو له‌ ئازه‌ربایجانی شووڕه‌وی به‌ هاوڕێیه‌تی ژه‌نه‌ڕاڵ سه‌لیم ئاتاکیشیێڤ به‌ره‌و بادکووبه‌ (باکۆ ) چوون. بانگکراوانی سه‌فه‌ری یه‌که‌م بۆ شووڕه‌وی بریتی بوون له‌ که‌سانی به‌ده‌سته‌ڵات و سه‌رۆک عه‌شیره‌ته‌کانی ناوچه‌ 1. قازی محه‌مه‌د، 2. عه‌لیاغای عه‌لییار ( ئه‌میر ئه‌سعه‌د ) سه‌رۆکی عه‌شیره‌تی دێبۆکری، 3- قه‌ره‌نی ئاغای ئه‌میرولعه‌شایر سه‌رۆکی عێلی مامه‌ش، 4. حاجی بابه‌ شێخی سیاده‌ت،5. مه‌جید خانی میر موکری،6. عه‌لی خانی نه‌وزه‌ڕی مه‌نگوڕ، 7. بایزاغای عه‌زیزی گه‌ورک، 8. محه‌مه‌د حوسێنی سه‌یفی قازی، 9. ڕه‌شید به‌گی هه‌رکی، 10. زێڕۆ به‌گی هه‌رکی، 11. سه‌رتیپ شکاک، 12. حه‌سه‌ن تێلۆ شکاک، 13. کاک هه‌مزه‌ی قادری مامه‌ش، 14. ئه‌حمه‌د خانی فارووقی فه‌یزوڵابه‌گی، 15.حه‌سه‌نی عومه‌ری شکاک، 16. محه‌مه‌داغای وسووق قاسملوو، 17. محه‌مه‌د ئه‌مین به‌گی فه‌یزوڵابه‌گی، 18. ترۆ کوڕی سه‌ید ته‌های [شه‌مزینی]، 19.قۆیتاسی مامه‌دی شکاک، 20. عومه‌ری عه‌لییار ( کوڕی ئه‌میر ئه‌سعه‌د)
(روونکردنه‌وه‌: ویلیام ئیگلتن له‌ به‌شی په‌یوه‌سته‌کانی کتێبه‌که‌ی لیستی ئه‌و که‌سانه‌ی که‌ له‌ هه‌وه‌ڵین سه‌فه‌ر دا بۆ باکۆ به‌شدارییان کردووه‌ ئاوا نووسیوه‌: قازی محه‌مه‌د- حاجی بابه‌ شێخ – عه‌لیاغای ئه‌میر ئه‌سعه‌د – عومه‌ری عه‌لییار- ڕه‌شید به‌گی هه‌رکی – زێڕۆ به‌گی هه‌رکی – ته‌ها هه‌رکی – شێخ پووشوو – محه‌مه‌دئه‌مینی شکاک – حه‌سه‌ن هه‌ناره‌ (عومه‌ری) حه‌سه‌ن تێلۆ شکاک – حاجی قه‌ره‌نیاغای مامه‌ش – کاک هه‌مزه‌ی نه‌ڵۆس مامه‌ش – مه‌جیدخانی میاندواو – نووری به‌گی به‌گزاده‌ - هورکۆ به‌گزاده‌ - ئه‌حمه‌د به‌گی فه‌یزوڵا به‌گی – بایزاغای گه‌ورک – محه‌مه‌دحوسێنی سه‌یفی قازی)*

ئه‌و هه‌یئه‌ته‌ له‌ باکۆ له‌ هه‌نگاو و پێشکه‌وتنه‌کانی پیشه‌سازی، کشتوکاڵی، فه‌رهه‌نگی و هونه‌ری دیده‌نی کرد و له‌ گه‌ڵ سه‌رکرده‌کانی کۆماری ئازه‌ربایجانی شووڕه‌وی سه‌باره‌ت به‌ کوردستان وتووێژی کرد. به‌و پێیه‌ دوو ڕۆژ له‌ هاتنی ئه‌و هه‌یئه‌ته‌ بۆ باکۆ تێنه‌په‌ڕیبوو که‌ ژه‌نه‌ڕاڵ سه‌لیم ئاتاکیشییێڤ هاته‌ شوێنی دابه‌زینی میوانه‌کان که‌ له‌ هۆتێلی "یێنی ئوڕووپا" بوو و ئاغاکانی بۆ چاوپێکه‌وتنی میر جه‌عفه‌ر باقرۆڤ ئاماده‌ کرد.

عه‌لیاغای ئه‌میر ئه‌سعه‌د ( عه‌لییار) ئاغاکانی دیکه‌ی بۆ ڕاوێژ و بیروڕا گۆڕینه‌وه‌ کۆ کرده‌وه‌. کاتێک هه‌موویان ئاماده‌ بوون، عه‌لیاغا گوتی: به‌یانی چاومان به‌ سه‌رۆک کۆماری ئازه‌ربایجانی شووڕه‌وی ده‌که‌وێ به‌ بۆچوونی ئێوه‌ ئێمه‌ ده‌بێ داوخوازمان له‌ به‌ڕێزیان چ بێ؟ ئه‌گه‌ر ئه‌ویش هێندێک به‌رعۆده‌یی له‌ ئێمه‌ بوێ ده‌بێ چی وڵام بده‌ینه‌وه‌؟ دوای قسه‌یه‌کی زۆر ده‌گه‌نه‌ ئه‌م ئاکامانه‌ی خواره‌وه‌: قازی محه‌مه‌د و حاجی بابه‌شێخ و ئه‌حمه‌د خانی فارووقی باوه‌ڕیان وا بوو له‌ ده‌وڵه‌تی شووڕه‌وی بخوازن بۆ ئه‌وه‌ی کورده‌کان سه‌ربه‌خۆیی وه‌ده‌ست بهێنن یارمه‌تییان پێ بدا و چه‌ک و سه‌ربازیان له‌ به‌ر ده‌ست بنێ، تاکوو دوای گه‌ڕانه‌وه‌ بۆ ناوچه‌ ده‌ست به‌ خه‌بات بکه‌ن. قه‌ره‌نیاغای ئه‌میرولعه‌شایر و عه‌لی خانی نه‌وزه‌ڕی و بایزی عه‌زیزاغا و ده‌سته‌یه‌ک له‌ ئاغاکانی دیکه‌ باوه‌ڕیان وا بوو که‌ داوای پاره‌ و قه‌ند و مادییات بکه‌ن، به‌ڵام ئه‌میر ئه‌سعه‌د له‌ گه‌ڵ هیچکام له‌و باوه‌ڕ و پێشنیارانه‌ نه‌بوو و گوتی به‌ بۆچوونی من باشتره‌ ئێمه‌ هیچ داوخوازێک نه‌هێنینه‌ گۆڕێ و چاوه‌ ڕێ بین بزانین ئه‌وان بۆچی ئێمه‌یان بانگهێشتن کردووه‌ و چاوه‌ڕێی چ له‌ ئێمه‌ ده‌که‌ن.

ئه‌و ڕۆژه‌ی داندرابوو هه‌موویان چوون بۆ دیداری میر جه‌عفه‌ر باقرۆڤ. سه‌رۆک کۆمار تا پێش پلیکانی سه‌رسه‌راوه‌ هاتبوو به‌ پیل میوانه‌کانه‌وه‌، ده‌ستی له‌ گه‌ڵ لێدانه‌وه‌ و به‌ گه‌رمی چاک و چۆنی له‌ گه‌ڵ کردن. دوایه‌ به‌ڕیز چوونه‌ نێو تالارێکی گه‌وره‌ که‌ مێزێکی گه‌وره‌ له‌ نێوه‌ڕاستی داندرابوو و له‌ به‌رانبه‌ر هه‌ر کورسییه‌ک دا نێوی یه‌کێک له‌ بانگکراوه‌کان نووسرابوو. سه‌رۆک کۆمار و ژه‌نه‌ڕاڵ سه‌لیم ئاتاکیشییێڤ له‌ لای سه‌ره‌وه‌ و ئه‌وانی دیش له‌ ده‌وری مێزه‌که‌ و هه‌رکه‌سه‌ له‌ شوێنێک که‌ بۆی دیاری کرابوو و نێوی لێی نووسرابوو دانیشتن. دوای وه‌ ڕه‌سمییه‌ت که‌وتنی دانیشتنه‌که‌ و کۆتایی هاتنی قسه‌ی سه‌ره‌تایی و چاک و چۆنی، سه‌رۆک کۆمار ڕووه‌و عه‌لیاغای ئه‌میر ئه‌سعه‌د که‌ نزیک له‌و دانیشیبوو،گوتی: ئێمه‌ ئێوه‌مان خۆش ده‌وێ و بۆ پێشکه‌وتن و به‌ره‌وژوورچوونی ئێوه‌مانان تێده‌کۆشێن و هه‌رکارێکتان هه‌بێ ده‌توانن وه‌رنه‌ لای ئێمه‌ و کێشه‌ی خۆتان بهێننه‌ گۆڕێ .هه‌نووکه‌ داوخوازی ئێوه‌ له‌ ئێمه‌ چییه‌ و چتان ده‌وێ؟ عه‌لیاغا گوتی: هیچ داوخوازێکمان نییه‌ و ته‌نیا به‌ ئاوات ده‌خوازین ئه‌ڕته‌شی سوور له‌ شه‌ڕ به‌ سه‌ر ئاڵمان دا سه‌رکه‌وێ. لێره‌دا قازی محه‌مه‌د هه‌ستا و گوتی: ئێمه‌ سه‌ربه‌خۆییمان ده‌وێ و ده‌وڵه‌تی شووڕه‌وی ده‌بێ به‌ڕێگه‌ی ئه‌ڕته‌شی سوور دا سه‌ربه‌خۆیی ئێمه‌ ده‌سته‌به‌ر بکا و چه‌ک و پێداویستی دیکه‌مان بداتێ. دوای به‌ڕێزیان حاجی بابه‌شێخ له‌ شوێنی خۆی هه‌ستا و زۆر توندو تیژتر له‌ قازی سه‌باره‌ت به‌ سه‌ربه‌خۆیی گه‌لی کورد نوتقی کرد. هه‌ڵبه‌ت حاجی بابه‌شێخ به‌ زمانی ترکی عوسمانی ده‌دوا و به‌رپرسانی ئازه‌ربایجانی شووڕه‌وی به‌ ته‌واوی لێی تێده‌گه‌یشتن. له‌ ماوه‌ی ئه‌و قسانه‌دا جه‌عفه‌ر باقرۆڤ هه‌ر چاوی له‌ عه‌لیاغا ده‌کرد و کاتێک قسه‌کان ته‌واو بوو له‌ عه‌لیاغای پرسی: بۆچوونی ئێوه‌ سه‌باره‌ت به‌م قسانه‌ی ئه‌و ئاغایانه‌ چییه‌؟ عه‌لیاغا له‌ وڵام دا گوتی: به‌نده‌ کوردم و پێشکه‌وتن و به‌ره‌وژوورچوونی خه‌ڵکی کورد له‌ قووڵایی دڵه‌وه‌ به‌ ئاوات ده‌خوازم، ئه‌و بابه‌ته‌ ده‌بێ له‌گه‌ڵ هه‌موو کورده‌کان بهێندرێته‌ گۆڕێ و فه‌رمایشتی ئه‌و ئا‌غایانه‌ بێ ڕاوێژ له‌ گه‌ڵ کورده‌کانی دیکه‌یه‌ و په‌له‌ی لێ ده‌که‌ن. به‌ڵام گه‌لۆ بۆچوونی جه‌نابی سه‌رۆک کۆمار سه‌باره‌ت به‌ قسه‌ی ئه‌و ئاغایانه‌ چییه‌؟ ئاگادار بوون له‌ بۆچوونی ئێوه‌ ئه‌وپه‌ڕی گرینگی هه‌یه‌ بۆ ئێمه‌.میرجه‌عفه‌ر باقرۆڤ به‌ پێکه‌نینه‌وه‌ وڵامی داوه‌: ئێمه‌ ئاماده‌ین بۆ پشتیوانی و یارمه‌تی دانی گه‌لی کورد و مه‌ئموورانی ئێمه‌ له‌ ویلایه‌تی خۆتان له‌ ورده‌ ڕیشاڵی ئه‌وه‌ ئاگادارتان ده‌که‌نه‌وه‌. دوای کۆتایی هاتنی باسه‌که‌ و ته‌واو بوونی کاتی چاوپێکه‌وتن میوانه‌کان هه‌ستان و جارێکی دیکه‌ش جه‌عفه‌ر باقرۆڤ تا سه‌ر پلیکانان هات و میوانه‌کانی به‌ڕێ کرد و دوای ده‌ست لێدانه‌وه‌ و ماڵاوایی خواستن هه‌موو میوانه‌کان گه‌ڕانه‌وه‌ شوێنی دابه‌زینی خۆیان له‌ هۆتێل. له‌و تاریخه‌وه‌ ئیدی ڕووسه‌کان له‌ عه‌لیاغا دڕدۆنگ بوون. له‌و ماوه‌یه‌ دا کورده‌کان سه‌ریان له‌ کێڵگه‌ و هێندێک فابریک و شوێنی دیتنی، تیاتور و بازاڕ دا.......
دوای ماوه‌یه‌ک میوانان هه‌ر به‌و ڕێیه‌یدا که‌ هاتبوون، گه‌ڕانه‌وه‌ و به‌ گه‌یشتنی ده‌روازه‌ی میاندواو دیتمان نزیک هه‌زار سواره‌ی عه‌شیره‌ته‌ کورده‌کان له‌ مهاباده‌وه‌ هاتوون بۆ پێشوازی و ئه‌و ئه‌ژماره‌ له‌ پێش ماشێنه‌کانه‌وه‌ به‌ ره‌و مهاباد وه‌ڕێ که‌وتن . هه‌ر که‌ گه‌یشتینه‌ که‌ڵکی به‌گزادان ته‌قریبه‌ن هه‌موو خه‌ڵکی مهاباد به‌ پیله‌وه‌ هاتبوون و تا ئه‌و ده‌می مهاباد قه‌ت پێشوازییه‌کی ئه‌وتۆی به‌ خۆییه‌وه‌ نه‌دیبوو. هاتنه‌وه‌ی ئاغایان بۆ شاری مهاباد بیسته‌می سه‌رماوه‌زی ساڵی 1320ی هه‌تاوی بوو. له‌ به‌ر ئه‌وه‌ی عه‌لیاغای ئه‌میر ئه‌سعه‌د لایه‌نگری ده‌وڵه‌ت [ی ئێران] و دژی ڕووسه‌کان بوو، قازی دژایه‌تی له‌ گه‌ڵ ده‌کرد و له‌ به‌ر دژایه‌تی له‌ گه‌ڵ عه‌لیاغا ئه‌و یه‌کێتییه‌ی که‌ ڕووسه‌کان چاوه‌ ڕوان بوون له‌ نێو کورده‌کانداسازبێ، ساز نه‌بوو.....

تێبینی : ئه‌و بابه‌ته‌ی سه‌ره‌وه‌ به‌ سپاسه‌وه‌ له‌ کتێبی به‌ نرخی سه‌ید محه‌مه‌دی سه‌مه‌دی " نگاهی به‌ تاریخ مهاباد " لل 153 ، 154 ، 155 ، 156 وه‌رگیراوه‌ و وه‌رگێڕدراوه‌.
* ئیگلتن له‌ کتێبه‌که‌ی دا ده‌ڵێ له‌و سه‌فه‌ره‌دا عه‌لی هومامی قازی (کوڕی ڕه‌ش) تاقه ‌کوڕی قازی محه‌مه‌دیش له‌گه‌ڵ بووه‌

۱۳۸۷ فروردین ۴, یکشنبه

خوێندکارانی کورد له‌ ته‌ورێز



سه‌یفه‌خانی میرموکری (سه‌یفه‌ خانی مه‌جیدخانی قه‌ره‌وێران) یه‌ک له‌ خوێندکاره‌ کورده‌کان له‌ مه‌دره‌سه‌ی نێزامی ته‌ورێز

کۆماری کوردستان جگه‌ له‌ ناردنی ژماره‌یه‌ک له‌ جه‌وانان بۆ خوێندن و په‌روه‌رده‌ی نیزامی له‌ ئازه‌ربایجانی شووڕه‌وی، ژماره‌یه‌ک خوێندکاریشی بۆ په‌روه‌رده‌ نارده‌ ته‌ورێز پێته‌خی حکوومه‌تی نه‌ته‌وه‌یی ئازه‌ربایجان. له‌و سه‌رچاوه‌ نووسراونه‌یدا سه‌باره‌ت به‌ مێژووی کۆمار به‌ده‌سته‌وه‌ن که‌م باسی ئه‌و خوێندکارانه‌ کراوه‌. سه‌یفه‌ خانی میرموکری، سوله‌یمانی موعینی له‌و که‌سانه‌ بوون که‌ له‌ سه‌رده‌می کۆمار دا له‌ لایه‌ن کۆماری کوردستانه‌وه‌ ناردراونه‌ ته‌ورێز. به‌ڕێز مه‌نافی که‌ریمی وه‌زیری فه‌رهه‌نگی کۆماری کوردستان له‌ چاوپێکه‌وتنێکدا له‌ گه‌ڵ گۆڤاری ڕوانگه‌ [ ژماره‌ی 15 ، ژووییه‌ی 2003] ده‌ڵێ: ژماره‌ی ئه‌و خوێندکارانه‌ی بۆ خوێندن ناردرانه‌ ته‌ورێز 40 که‌س بوون .
تێبینی : سپاس بۆ ئه‌و خوێنه‌ره‌وه‌یه‌ی ئه‌م وێنه‌یه‌ی بۆ ناردووین.

۱۳۸۷ فروردین ۳, شنبه

ناودار 2 غه‌نی بلووریان له‌ مه‌دره‌سه‌ی نیزامی باکۆ،هاوینی 1946ی هه‌تاوی




غه‌نی بلوویان به‌ر له‌وه‌ی له‌ گه‌ڵ لاوانی دیکه‌ی کورد له‌ لایه‌ن کۆماره‌وه‌ بۆ په‌روه‌رده‌ بنێردرێته‌ ئازه‌ربایجانی شووڕه‌وی له‌ ژماره‌ی 26ی ڕۆژنامه‌ی کوردستان دا ، دووشه‌مۆ 27ی ڕه‌شه‌مه‌ی ساڵی 1324ی هه‌تاوی / 18ی مارسی 1946نووسینێکی له‌ ژێر سه‌ردێڕی " ئازادی" بڵاو کردووه‌ته‌وه‌.
" ئازادی، ئازادی چه‌ند لکێکی هه‌یه‌: 1- ئازادیی وه‌ڵات 2- ئازادیی قه‌ڵه‌م 3- ئازادیی زمان 4- ئازادی عه‌قیده‌ 5- ئازادیی بیر. ئازادی وه‌ڵات ئه‌وه‌یه‌ که‌ خاک و بادی کورده‌واری له‌ ژێر په‌نجه‌ی به‌له‌وه‌زان ڕزگار و له‌ وجوودی نه‌حسی وانی پاک که‌ینه‌وه‌ بۆ خۆمان ته‌سه‌لوتمان به‌ سه‌ر وڵات دا هه‌بێ. ئازادیی قه‌ڵه‌م یانی له‌ناو میلله‌ت دا هه‌ر نه‌ته‌وه‌یه‌ک بتوانێ هه‌ر چه‌شنه‌ شتێ که‌ به‌ نه‌فعی وه‌ڵات بێ یانی نه‌فعی وه‌ڵاتی تێدابێت بینووسێ. ئازادیی زمان ئه‌وه‌یه‌ شه‌خس ده‌توانێ ئامانجی دڵی خۆی به‌ ناو ويڵاتا بڵاو کاته‌وه‌،به‌ هه‌موو چه‌شنێک بۆ ته‌ڕه‌قی میلله‌ت و وڵات بدوێ. ئازادیی بیر، پیاو موختاره‌ بیری خۆی چ به‌ قه‌ڵه‌م،چ به‌ زمان بڵاو کاته‌وه‌ به‌ڵکه‌ میلله‌ت ئیستیفادی لێ بکات. ئازادیی عه‌قیده‌، شه‌خس ده‌توانێ له‌ باره‌ی هه‌موو کار و بارێکا عوقیده‌ی خۆی بێ په‌روا به‌ ناو میلله‌تا بڵاو کاته‌وه‌ به‌ شه‌رتێک زه‌ره‌ری بۆ وه‌ڵات و میلله‌ت تیا نه‌بێ.
له‌وانه‌ی له‌ سه‌ره‌وه‌ عه‌رز کرا هه‌موو به‌ری داری ئازادین. له‌ ناو میلله‌تێکا له‌م چه‌شنه‌ ئازادییه‌ هه‌بێ، به‌و میلله‌ته‌ ده‌ڵێن خاوه‌نی مه‌سله‌کی دێمۆکڕاسین. ئه‌مڕۆ نه‌ته‌وه‌ی کوردله‌ سه‌مه‌ری دێمۆکڕاسی به‌هره‌ وه‌رده‌گرن.
هیوام وایه‌ که‌ له‌ ژێر ڕا و ته‌دبیری پێشه‌وای خۆمان بتوانین به‌و ئازادییه‌ که‌ ده‌ستمان که‌وتووه‌ زیاتر له‌وه‌ی که‌ په‌ره‌ی پێبده‌ین وه‌ براکانی ترمان ئازاد که‌ین.
غه‌نی بلووریان"

تێبینی: ئه‌م وێنه‌یه‌ به‌ سپاسه‌وه‌ له‌ کتێبی " ئاڵه‌کۆک،به‌سه‌رهاته‌کانی ژیانم،غه‌نی بلووریان،چاپخانه‌ی فورفاتارێس بووک مه‌شین، ستۆکهۆڵم 1997" وه‌رگیراوه‌

سه‌روه‌ر( سه‌ربه‌رز) ڕه‌حیمی سه‌یفی قازی له‌ مه‌دره‌سه‌ی نیزامی باکۆ هاوینی 1946ی هه‌تاوی



ڕه‌حیمی سه‌یفی قازی به‌ر له‌وه‌ی بۆ خوێندن بنێردرێته باکۆ به‌ پێی حوکمێک له‌ " ته‌ڕه‌ف
وه‌زیری هێزی جمهوورییه‌تی کوردستان و به‌ ئیمزای سه‌رپۆلی 2 محه‌مه‌دی نانه‌وازاده‌"
[ىڕوانه‌ به‌شه‌کانی پێشووتر ] ده‌ره‌جه‌ی "سه‌وه‌ر"ی ده‌درێته‌ و ده‌کرێ به‌ فه‌رمانده‌ی چڵی 2، له‌ پۆلی 3ی هێزی پێشمه‌رگه‌ی کوردستان.
ڕه‌حیمی سه‌یفی قازی له‌ په‌یامێکدا بۆ ڕۆژنامه‌ی کوردستان که‌ له‌ ژماره‌ 9، شه‌مۆ 13ی ڕێبه‌ندانی 1324ی هه‌تاوی/ 2ی فێورییه‌ی 1946 دا بڵاو کراوه‌ته‌وه‌ ده‌نووسێ : " سڵاو له‌تۆ ئه‌ی کوردستان
ساڵه‌هایه‌ که‌ ته‌واوی نه‌ته‌وه‌ی کورد چاوه‌نۆڕی ئه‌و ڕۆژه‌ بوو که‌ خه‌ت و زبانی شیرینی کوردی له‌ لاپه‌ڕه‌ی ڕۆژنامه‌ چاو پێ بکه‌وێ، وه‌ ئه‌من که‌ یێکێکم له‌ پێش مه‌رگه‌کانی مهاباد ئه‌وه‌ڵ ڕۆژ که‌ چاوم به‌ ژماره‌ یه‌کی ڕۆژنامه‌ی کوردوستان که‌وت چاوم ڕوون بۆ وه‌ وه‌ سوپاسی خودای به‌رز و بێ هاوتا ئه‌که‌م که‌ چرای کوردان هه‌ڵ کراوه‌،ئێستا ده‌توانن به‌ زمانی کوردی ڕۆژنامه‌ و گۆوار له‌ ته‌واوی دونیا دا بڵاو بکه‌نه‌وه‌،به‌ ته‌واوی دنیا ڕابگه‌یێنن که‌ کورد لایقی ژیانه‌ و له‌ ماوه‌یه‌کی که‌مدا ده‌توانێ له‌ گه‌وره‌ترین نه‌ته‌وه‌ی دنیا حیساب بکرێ و به‌ دڵێکی به‌هێز ده‌ڵێم خودایا هه‌تا ڕۆژ له‌ ڕۆژهه‌ڵات سه‌ر وه‌ده‌ر ده‌نێ وه‌ له‌ ڕۆژئاوا ئاوا ده‌بێ چرای کوردان ڕووناک که‌یه‌وه‌ وه‌ ئاڵای موقه‌ده‌سی کوردان سه‌ربڵند که‌ی. وه‌ک شاعیری به‌ ناوبانگ ده‌فه‌رموێ:
چه‌ند خۆشه‌ ئه‌و ده‌وره‌ بۆ دینی محه‌مه‌دی، بژی ده‌وڵه‌تی کوردی ڕه‌بی تا ده‌وره‌ی مه‌هدی.
له‌ پاش ئیحساساتێکی زۆر به‌ ده‌نگێکی به‌رز ده‌ڵێم: بژی به‌ ژیانێکی به‌ ئه‌به‌د ڕه‌ئیس جمهوری کوردوستان و پایه‌دار بێ هێزی کوردوستان.
پێش مه‌رگه‌ ڕه‌حیمی سه‌یفی قازی"

تێبینی : ئه‌م وێنه‌یه‌ به‌ سپاسه‌وه‌ له‌‌ کتێبی " اسرار محاکمه‌ قاضی محمد و یارانش، گردآوری و ترجمه‌ محمدرضا سیف قاضی، تهران: نشر آنا، 1380 ، چاپ دوم" وه‌رگیراوه‌.ئه‌گه‌رچی له‌و به‌ڵگه‌ ڕه‌سمییه‌ی وه‌زاڕه‌تی هێزی جمهوورییه‌تی کوردستان دا ده‌ره‌جه‌ی ڕه‌حیمی سه‌یفی قازی وه‌ک (سه‌رور )نووسراوه‌ که له‌‌ پله‌ی نیزامی جمهوری کوردستاندا هاوتای "سه‌رتیپ"ی ئه‌رته‌شی ئێران بووه‌، به‌ڵام له‌وه‌دا ده‌بێ له‌ به‌ر بێدیقه‌تی له‌ گه‌ڵ سه‌ربه‌رز که‌ هاوتای پله‌ی "سه‌روان" بووه‌ تاق و جووت کرابێ. بۆیه‌ له‌ سه‌ر باسه‌که‌دا وشه‌ی "سه‌ربه‌رز" خراوه‌ته‌ نێو دوو که‌وان، که‌ وێده‌چێ ئه‌وه‌یان دروستتر بێ.

وێنه‌ی کاپیتان سه‌ید عه‌زیزی شه‌مزینی و چه‌ند خوێندکاری کوردی دیکه‌ له‌ مه‌دره‌سه‌ی نیزامی باکۆ



وێنەیەکی دیکەی هێندێک لە خوێندکارانی کورد لە مەدرەسەی نیزامی باکۆئەم وێنەیە لە هاوینی ساڵی 1946 دا هەڵگیراوە.ئەوانەی تائێستاناسراونەتەوە: ڕیزی دوویەم لە ڕاستەوە بۆچەپ: نەفەری سێیەم مەجیدی وەلیزادە،نەفەری چوارەم سەیدعەزیزی شەمزینی،نەفەری پێنجەم عەلی گەلاوێژ،نەفەری شەشەم قادری مەحموود زادە
تکایە حەول بدەن بۆ ناسینەوەی ئەوانی دیش
تێبینی : ئەم وێنەیە به‌ سپاسه‌وه‌ لە کتێبی: " نگاهی به‌ تاریخ مهاباد، سەید محەمەدی سەمەدی" وەرگیراوە

له‌ نێو ئه‌و خوێندکارانه‌ی وا له‌لایه‌ن کۆماری کوردستانه‌وه‌ نێردران بۆ ئازه‌ربایجانی شووڕه‌وی، هه‌ر سه‌ید عه‌زیزی شه‌مزینی په‌روه‌رده‌ی فه‌رمی نیزامی هه‌بوو و له‌ ئه‌ڕته‌شی عێراق له‌ ساڵی 1943 پله‌ی "کاپیتان" ی وه‌رگرتبوو. له‌ ساڵی 1945 ئه‌ڕته‌شی عێراقی به‌ ته‌واوی به‌ جێهێشت و له‌ ته‌ک ئه‌فسه‌ره‌ کورده‌ کانی دیکه‌ی ئه‌ندامی "حیزبی هیوا" له‌ گه‌ڵ بزووتنه‌وه‌ی بارزانی که‌وت. سه‌ید عه‌زیز و زۆر له‌ ئه‌فسه‌ره‌ کورده‌کانی دیکه دوای ‌هێرشی به‌ربڵاوی حکوومه‌تی عێراق بۆ سه‌ر بزووتنه‌وه‌ی بارزان ناچار مان به‌ره‌و ڕۆژهه‌ڵاتی کوردستان پاشه‌ کشه‌ بکه‌ن و دوای ماوه‌یه‌کی کورت له‌ گه‌ڵ کۆماری کوردستان که‌وتن. مه‌لا مسته‌فای بارزانی، هێزی بارزانیان و ئه‌فسه‌رانی وه‌کوو میرحاج ئه‌حمه‌د ئاکره‌یی، مسته‌فا خۆشناو،به‌کر عه‌بدولکه‌ریم و عێزه‌ت عه‌بدولعه‌زیز ده‌ورێکی گرینگیان هه‌بوو له‌ بواری ڕێکخستنی نیزامی و به‌ره‌کانی شه‌ڕی هه‌مبه‌ر حکوومه‌تی ناوه‌ندی ئێران.
له‌ ڕۆژی 2ی ڕێبه‌ندان ڕۆژی ڕاگه‌یاندنی کۆمار سه‌ید عه‌زیزی شه‌مزینی یه‌ک له‌و که‌سانه‌ بوو‌ له‌ مه‌یدانی چوارچرا قسه‌یان کرد. سه‌ید عه‌زیز له‌داخوازینامه‌یه‌ک دا که‌ دواتر بۆ وه‌رگرتن له‌ خوێندنگه‌ی به‌رزی سیاسی بۆ کاربه‌دستانی شووڕه‌وی به‌رز کردووه‌ته‌وه‌ ده‌ڵێ له‌ 20 – 8 – 1324ی هه‌تاوی له‌ گه‌ڵ حیزبی دێمۆکڕاتی کوردستان ( کۆماری کوردستان) که‌وتووه‌.
چه‌ند مانگ به‌رله‌وه‌ی که‌ سه‌ید عه‌زیز له‌ گه‌ڵ خوێندکارانی دیکه‌ بچێ بۆ باکۆ له‌ جێژنێک دا که‌ به‌ "شانازی پێشه‌وای کوردستان" له‌ لایه‌ن باوکی سه‌ید عه‌بدوڵا ئه‌فه‌ندی له‌ 9 – 11 - 1324ی هه‌تاوی ڕێک خراوه‌ ئه‌م په‌یامه‌ی خواره‌وه‌ی خوێندووه‌ته‌وه‌.
" کوردستان، ژماره‌ 25 یه‌کشه‌مۆ 26ی ڕه‌شه‌مه‌ی 1324ی هه‌تاوی/ 17ی مارسی 1946 له‌ ڕۆژی 9 – 11 – 1324 ساتی 2ی پاش نیوه‌ڕۆ دا له‌ لایه‌ن ئاغای حاجی سه‌ید عه‌بدوڵا ئه‌فه‌ندی جێژنێکی زۆر جوان به‌ شانازی پێشه‌وای کوردستان گیرا. پاش وتارێکی زۆر له‌ لایه‌ن برایانه‌وه‌ سه‌ید عه‌بدولعه‌زیز ئه‌م وتاره‌ی خوێنده‌وه‌:
ته‌بریکی خانه‌دانی نه‌هری
خانه‌واده‌ی نه‌هه‌ری به‌ گه‌وره‌ و پچووک و ژن و پیاو و کچ و کوڕیانه‌وه‌ ته‌بریکی ئه‌و ڕۆژه‌ موقه‌ده‌س و موباره‌که‌ له‌ پێشه‌وای کوردستان و له‌ هه‌موو برا کوردێک ده‌که‌ن.
تاریخ شاهیده‌ که‌ خانه‌واده‌ی نه‌هری له‌ ڕێی ئازادیی کورد دا چه‌ند شوهه‌دای قوربانی داوه‌ و به‌ بێ حیساب به‌ ماڵ و سه‌ر و ڕوح و گیان هیچ جۆره‌ قسوورێکی نه‌کردووه‌ و نایکا.روحی ئه‌و شه‌هیدانه‌ش که‌ له‌م ڕێگایه‌دا فیداکاریان کردووه‌ و شه‌هید کراون و به‌ ئاواتی ئازادی نه‌گه‌یشتوون، ئێستاکه‌ له‌ ئێمه‌مانان شادتر و مه‌سروورترن و تێ گه‌یشتن که‌ خوێنی ئه‌وان به‌ خۆڕایی نه‌ڕێژرا و نه‌ته‌وه‌ی ئه‌وان به‌و ئاواته‌ موقه‌ده‌سه‌ نائیل بوون و ده‌بێ بزانین که‌ ئه‌و ڕوحه‌ پاکانه‌ش ته‌بریکی ئه‌و جێژنه‌ موقه‌ده‌سه‌ له‌ هه‌موو برا کوردێکی ده‌که‌ن.
له‌ به‌ر ئه‌وه‌ هه‌ر یه‌ک له‌ خانه‌واسه‌ی نه‌هری به‌ گه‌وره‌ و پچووکیانه‌وه‌ ڕجا له‌ هه‌موو برا کوردێک ده‌که‌ن که‌ له‌مه‌ودوا پێویسته‌ هه‌موو میلله‌تی کورد له‌ رێی ئازادیی کوردستانی گه‌وره‌ دا یه‌کدڵ و موته‌حید و جانفیدا بن و به‌ هۆی عه‌زم و برایه‌تی و یه‌کیه‌تی و هێز و هیممه‌تی خۆیان ئاماده‌ بن که‌ خوێنی گه‌شی خۆیان بڕێژن بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌و برا کورده‌ ئه‌سیرانه‌ی دییان که‌ له‌ ژێر زنجیری ئیستیعمار و ئه‌ساڕه‌ت ده‌ناڵێنن ده‌رێنن و له‌ دوایی دا له‌ خواش ده‌پاڕێینه‌وه‌ که‌ خوای عه‌زه‌ وه‌جه‌ل به‌ گه‌وره‌یی و عه‌زه‌مه‌تی خۆی حه‌زره‌تی قازی محه‌مه‌د پێشه‌وای کورد پایه‌دار کا که‌ بتوانێ ئه‌و ڕه‌ساله‌ته‌ موقه‌ده‌سه‌ گه‌وره‌یه‌ به‌ جێ بێنێ و به‌رقه‌راری کا.
و ئێمه‌ش هه‌ر فه‌ردێک له‌ خانه‌وادی نه‌هری حازر و ئاماده‌ن به‌ ڕوح و گیان و به‌ ماڵ، به‌ ڕوحێکی زۆر پڕ ئیخلاس و فه‌داکارانه‌ له‌و ڕێیه‌ دا خزمه‌ت بکه‌ن.
ئیتر هه‌ر بژی کوردستانی گه‌وره‌ و حه‌زره‌تی پێشه‌وای کورد قازی محه‌مه‌د."

ناساندنی هێندێک له‌و خوێندکارانه‌ی له‌ لایه‌ن کۆماری کوردستانه‌وه‌ نێردرانه‌ ئازه‌ربایجانی شووڕه‌وی



به‌ یارمه‌تی ڕێزدار محه‌مه‌دی ڕه‌یانی [ که‌ بۆخۆی یه کێک له‌و خوێندکارانه‌ بووه‌ که‌ کۆماری کوردستان بۆ په‌روه‌رده‌ی نیزامی ناردنی بۆ باکۆ ] و مامۆستا حه‌سه‌ن سۆران به‌شێک له‌و خوێندکارانه‌ی له‌م وێنه‌یه‌ دا ده‌بیندرێن ناسرانه‌وه‌. ڕه‌ییانی به‌ پێچه‌وانه‌ی ئه‌و ژماره‌ی ‌بلووریان له‌ کتێبه‌که‌یدا باسی کردووه‌ ژماره‌ی خوێندکاره‌کان به‌ 60 که‌س [ هه‌ر ئه‌و ژماره‌یه‌ی که‌ ئیگلتن یش گوتوویه‌] داده‌نێ و ده‌ڵێ " وێنه‌ی کالیجی نیزامی باکۆ له‌ ساڵی 1325ی هه‌تاوی.که‌سی هه‌شته‌م له‌ ڕاسته‌وه‌ محه‌مه‌دی ڕه‌یانی- گشت خوێندکاره‌کان ژماره‌یان 60 که‌س بوو که‌ ناردران. وێنه‌که‌ له‌ هاوینی ساڵی 1946 هه‌ڵگیراوه‌"

ڕیزی یه‌که‌م [ ئه‌وانه‌ی به‌پێوه‌ ڕاوه‌ستاون]، له‌ لای چه‌په‌وه‌ بۆ ڕاست :

1.غه‌نی بلووریان، 2.عه‌بدولفه‌تاحی قازی [ کاکاغا]، 3. ….. بلووریان، 4. …. مکایلی،
5.مووساخانی زه‌رزا،6.سه‌ید مووسای گه‌یلانی زاده‌، 7. قادری مه‌حموود زاده‌،8.محه‌مه‌دی ڕه‌ییانی،9.سه‌ید …. باباجانی، 10.؟، 11.؟، 12….. عه‌بدوڵاهی، 13.ئه‌حمه‌دی فاتیحی،14.؟، 15.؟،16؟،17. مه‌جیدی ولیزاده‌، 18. حه‌بیبوڵای قاسملوو،
19.؟،30،؟

ڕیزی دوویه‌م: [ئه‌وانه‌ی دانیشتوون]، له‌ لای چه‌په‌وه‌ بۆ ڕاست:

25.حه‌سه‌نی حیسامی،26.سه‌ید عه‌زیزی شه‌مزینی،27.؟،28. حوسێنی فه‌تاحی قازی (ماموسێن)

ڕیزی سێیه‌م: له‌ لای چه‌په‌وه‌ بۆ ڕاست:

22.؟، 24، ؟ 32.؟، 34.قادری مرادیان،35.؟، 36. ؟ ، 37. ؟، 29. ؟ ،

ڕیزی چواره‌م: له‌ لای چه‌په‌وه‌ بۆ ڕاست:

21. ؟ ، 23. ڕه‌حیمی شێرزاد [ برازای عه‌لی به‌گی یه‌کشه‌وه‌]، 33. قادری حه‌میدی ،
41. ؟ ، 42. ڕه‌حمانی قازی، 43. خه‌لیلی سه‌دیقی، 38. ؟، 39. عه‌بدوڵای حیسامی [کوڕی حاجی حه‌مه‌داغای شێخاڵی ]

ڕیزی پێنجه‌م [ ئه‌وانه‌ی له‌ پێشه‌وه‌ دانیشتوون] له‌ لای چه‌په‌وه‌ بۆ ڕاست :

20. محه‌مه‌دی سه‌دیقی،31. …. باباجانی ـ؟؟ ، 40. قادری ڕیحانی، 44. …. که‌ریمی ،
45.ره‌سووڵی ڕه‌سووڵی [ڕه‌سووڵ ئاغای قۆرغان] ؟، 46. که‌ریمی مه‌نسووری قازی، 47. حه‌سه‌نی قازی ، 48. ؟

ئه‌وانه‌ی وا نه‌ناسراونه‌وه‌ و ده‌بێ له‌م وێنه‌ته‌ دا بن: ڕه‌حمانی گه‌رمیانی [ ڕه‌حمانی حاجی باغر ]، مسته‌فای سه‌ڵماسی [شه‌ڵماشی]، عه‌لی گه‌لاوێژ، ڕه‌حمانی حه‌له‌وی؟، سه‌ید که‌ریمی ئه‌یوبی، خوسره‌وه‌ی زولفه‌قاری ، ئیبڕاهیمیان؟ ، سوڵتانی وه‌ته‌میشی ؟، …فه‌یزوڵابه‌گی و….‌.ئه‌من پێم وانییه‌ ڕه‌حیمی سه‌یفی قازی [ڕه‌حیمی قازی] له‌م وێنه‌یه‌ دا هه‌بێ، ئه‌گه‌رچی ڕێزدار ڕه‌ییانی که‌سی ژماره‌ 27ی به‌و داناوه‌

تکایه‌ ئێوه‌ش به‌ پرس و ڕا له‌ گه‌ڵ کۆنه‌ساڵان یارمه‌تی بکه‌ن بۆ ناسینه‌وه‌ی ئه‌و که‌سانه‌ی له‌م وێنه‌یه‌ دا نه‌ناسراونه‌وه‌ و ساخکردنه‌وه‌ی ناوی گشت خوێندکاره‌کان.
سپاس بۆ به‌ڕێز " که‌ماڵ" بۆ ناسینه‌وه‌ی ڕه‌سووڵی ڕه‌سووڵی و عه‌بدوڵای حیسامی

خوێندکارانی کورد له‌ مه‌دره‌سه‌ی نیزامی باکۆ



خوێندکارانی کورد له‌ مه‌دره‌سه‌ی نیزامی باکۆ

ویلیام ئیگلتنی کوڕ له‌ کتێبه‌که‌ی دا " کۆماری کورد له‌ ساڵی 1946 " سه‌باره‌ت به‌ ناردنی
خوێندکارانی کورد بۆ ئازه‌ربایجانی شووڕه‌وی له‌ لایه‌ن کۆماری کوردستانه‌وه‌ ده‌نووسێ : " له‌ کۆتاییه‌کانی مانگی ئاوریلی ساڵی 1946، 40 خوێندکار به‌ خه‌رجی خۆیان ناردرانه‌ ته‌ورێزێ و، پازده‌ ڕۆژ دواتر بیست خوێندکاری دیکه‌شیان له‌ گه‌ڵ که‌وت. له‌وێوه‌ ڕووسه‌کان به‌رپرسیاره‌تی بردنی لاوه‌کانیان بۆ باکۆ وه‌ئه‌ستۆ گرت و به‌ قه‌تار بردیانن بۆ کالیجی نیزامی له‌ باکۆ، له‌ڕاستیدا نێوه‌رۆکی په‌روه‌رده‌یه‌ی ئه‌و کالیجه‌ له‌ ئاستی خوێندنی سه‌ره‌تایی و ناوه‌ندی دا بوو له‌ گه‌ڵ مه‌شقی نیزامی.به‌ڕێوه‌به‌ر و فه‌رمانده‌که‌ی که‌سێک بوو به‌ ناوی ژه‌نه‌ڕاڵ مالچانۆڤ و به‌رپرس و چاوه‌دێری خوێندکاره‌ کورده‌کانیش کۆلۆنێل حوسێن حاجیۆڤ بوو، له‌وێ یونیفۆرمیان دا به‌ خوێندکاره‌کان و به‌ پێی ئیستیعداد و تواناییان له‌ پۆلی جیاواز دایاننان .هه‌موو خه‌رج و مخاریجیان ده‌کێشرا و ته‌نانه‌ت جیره‌ی زیادیشیان ده‌درایه‌. ڕاسته‌و ڕاست به‌ کۆمۆنیزم ته‌لقینیان دانه‌ده‌دان به‌ڵام باسی ده‌ستکه‌وته‌کانی یه‌کێتی شووڕه‌وی و مێهر و خۆشه‌ویستی ستالین بۆ کورده‌کان به‌شێک له‌ جه‌مه‌ خوێندنی ڕۆژانه‌ بوو.بیروڕای ناسیونالیستی و نه‌ته‌وه‌خوازی کوردیش به‌ ده‌رس ده‌گوتراوه‌. ئه‌گه‌رچی لاوه‌ کورده‌کان تێکه‌ڵاوییه‌کی باشیان له‌ گه‌ڵ ئازه‌ربایجانییه‌کانی خانه‌خوێ له‌ باکۆ هه‌بوو،به‌ڵام دوژمنایه‌تییه‌کی نه‌ریتی، پێوه‌ندیی دۆستانه‌ی ئه‌وانی له‌ گه‌ڵ 250 خوێندکاری که‌ له‌ ئازه‌ربایجانی ئێرانه‌وه‌ ناردرابوون که‌متر ده‌کرده‌وه‌".
کۆماری کوردستان له‌ پلانی دابووه‌ که‌ خوێندکاری دیکه‌ش بۆ په‌روه‌رده‌ بنێرێته‌ شووڕه‌وی.ئیگلتن ده‌ڵێ جگه‌ له‌و 60 خوێندکاره‌، 3 خوێندکاری دیکه‌ ڕه‌حمانی حه‌له‌وی، مسته‌فای شه‌ڵماشی و خوسره‌وی زولفه‌قاری به‌ که‌لک وه‌رگرتن له‌و بورسه‌ی که‌ زانکۆی باکو دابووی به‌ حکوومه‌تی کوردستان، له‌وێ ده‌ستیان به‌ خوێندن کرد.

غه‌نی بلووریان که‌ یه‌کێک له‌و خوێندکارانه‌ی بووه‌ که‌ کۆماری کوردستان ناردنی بۆ باکۆ له‌ کتێبی به‌سه‌رهاته‌کانی ژیانی ئاڵه‌کۆک دا ده‌نووسێ : " ئێمه‌ کورده‌کان 50 که‌س بووین و ئازه‌ربایجانییه‌کان سێسه‌دوپه‌نجا که‌س…. به‌ته‌واوی تواناوه‌ هه‌وڵمان ده‌دا ده‌رسه‌کانمان باش بخوێنین و فێریان ببین.هه‌ر سی که‌سه‌ی له‌ یه‌کانێک دا بووین و سێ ئه‌فسه‌ریشیان بۆ دیاری کردبووین، که‌ مه‌شقی سه‌ربازی و چه‌ک ناسی ،تاکتیکی شه‌ڕ، تێئۆری و سیاسه‌تمان فێر که‌ن…. به‌ره‌ به‌ره‌ ده‌رسه‌کانمان ته‌واو بوون و له‌ ئاخرین تاقیکردنه‌وه‌کان تێپه‌ڕین و لیباسی ئه‌فسه‌ریمان وه‌رگرت. لیباسه‌کان به‌ چه‌شنی به‌رگی ئه‌فسه‌رانی کۆماری کوردستان له‌ مه‌هاباد بوون.گشتمان بووین به‌ ئه‌فسه‌ر و ئه‌ستێره‌یه‌کیان داینێ، که‌ له‌ سه‌ر شانمانی بدروین و به‌ گوتنی ڕووسه‌کان بووین به‌ مڵاتشی لیوتێنانت . [ئاڵه‌کۆک، لل 66،67]
محه‌مه‌دی ڕه‌ییانی که‌ یه‌کێکی دیکه‌ بووه‌ له‌و خوێندکارانه‌ی نێردراوه‌ بۆ باکۆ ده‌ڵێ ژماره‌ی خوێندکاره‌کان 60 که‌س بوون.
مه‌نافی که‌ریمی یه‌ک له‌ به‌رپرسانی پایه‌ به‌رزی کۆمار له‌ چاوپێکه‌وتنێکدا ده‌ڵێ ژماره‌ی ئه‌و خوێندکارانه‌ی بۆ په‌روه‌رده‌ نێردرانه‌ باکۆ 60 که‌س بوون.

تێبینی: ئه‌م وێنه‌یه‌ به‌ سپاسه‌وه‌ له‌ کتێبی " اسرار محاکمه‌ قاضی محمد و یارانش، گردآوری و ترجمه‌ محمدرضا سیف قاضی، چاپ دوم" وه‌رگیراوه‌.نوسخه‌یه‌کێشمان به‌ سپاسه‌وه‌ له‌ لایه‌ن مامۆستا حه‌سه‌ن سۆرانه‌وه‌ پێگه‌یشتووه‌.

ژه‌نه‌ڕاڵ مایۆر محه‌مه‌د حوسێنی سه‌یفی قازی وه‌زێری هێزی دێمۆکڕاتی کوردستان له‌ شاری کیسلۆڤۆدسک لە باکووری قەفقاز



ژه‌نه‌ڕاڵ مایۆر محه‌مه‌د حوسێنی سه‌یفی قازی له‌ شاری ئاوی مەعدەنی کیسلۆڤۆدسک،ئه‌م وێنه‌یه‌ له‌ دوایین سه‌فه‌ری سه‌یفی قازی بۆ شووڕەوی هه‌ڵگیراوه‌. به‌ پێی نووسینی ئیگلتن دوایین سه‌فه‌ری سه‌یفی قازی بۆ باکۆ له‌ مانگی نۆڤامبری ساڵی 1946 دا بووه‌. نەمر ڕيحمان حەلەوی لە بیرەوەرییەکانی دا باسی هاتنی سەیفی قازی بۆ باکۆ و لەوێوە چوونی بۆ شاری کیسلۆڤدسک دەکا کە بە پێئ ئامۆژگاری دوکتوران بۆ کەلک وەرگرتن لە ئاوی مەعدەنی چووەتە وێندەرێ. لە سەر وێنەکە بە ڕووسی نووسراوە کیسلۆڤدسک  30 / 9 - 1946
تێبینی : ئه‌م وێنه‌یه‌ به‌ سپاسه‌وه‌له‌ گۆڤاری مهاباد ژماره‌ی 58 ،به‌فرانباری 1384 وه‌رگیراوه‌، به‌ڵام ئه‌و زانیارییه‌ی له‌ مه‌ڕ وێنه‌که‌ نووسراوه‌ "حه‌مه‌ حوسێن خان سه‌یفی قازی ، حه‌مه‌دی مه‌ولوودی له‌ ئاخرین سه‌فه‌ری باکۆ دا" ڕاست نییه‌، چونکوو حه‌مه‌دی مه‌ولوودی ئه‌و ده‌می له‌ شووڕەوی نه‌بووه‌ و زۆر دوای هه‌ڵوه‌شانی کۆمار چووته‌ باکۆ .

۱۳۸۷ فروردین ۲, جمعه

باسی سه‌ردانی مهاباد له‌ زمان قه‌دری جه‌میل پاشا خۆیه‌وه‌


سه‌فه‌ری قه‌دری جه‌میل پاشا بۆ مهاباد و سه‌ردانی کۆماری کوردستان

قه‌دری جه‌میل پاشا له‌ کتێبی بیره‌وه‌رییه‌کانیدا [ دۆزی کوردستان] به‌ ناوی خواسته‌مه‌نی زنار سلۆپی که‌ یه‌که‌مجار له‌ ساڵی 1969به‌ زمانی ترکی له‌ به‌یڕووت بڵاو بووه‌ته‌وه‌، باسی سه‌فه‌ری خۆی بۆ مهاباد و دیدار له‌ گه‌ڵ پێشه‌وا قازی محمه‌د و کاربه‌ده‌ستانی کۆمار ده‌کا.ئه‌و ده‌نووسێ دوای هه‌شت ڕۆژبه‌ سواری وڵاغ و به‌ پێیان به‌ڕێگه‌ی سلێمانیدا خۆی گه‌یاندووه‌ته‌ ناوچه‌ی به‌رده‌ستی هێزی کوردستان له‌ بۆکان، له‌ وێ چووه‌ته‌ لای پۆدپۆڵکۆڤنیک مسته‌فا خۆشناو و، ئه‌و له‌ گه‌ڵ خۆیدا بردوویه‌ته‌‌ سه‌ردانی جه‌بهه‌ی هه‌مبه‌ر هێزه‌ ئێرانییه‌کان، پاشان به‌ یه‌که‌وه‌ به‌ ئۆتۆمۆبیل چوون بۆ‌ مهاباد بۆ دیده‌نی پێشه‌وا قازی محه‌مه‌د.
قه‌دری جه‌میل پاشادوای حه‌سانه‌وه‌ ده‌چێته‌ دیداری پێشه‌وا،له‌ دیتنی پێشه‌وا زۆر خۆشحاڵ ده‌بێ. بۆ به‌یانییه‌که‌ی ڕا به‌ یه‌که‌وه‌ نانی نیوه‌ڕۆ ده‌خۆن، باسی وه‌زعی کوردان له‌ سوورییه‌ و ترکییه‌ ده‌که‌ن.
قه‌دری به‌گ له‌ به‌رده‌وامی گێڕانه‌وه‌ی به‌سه‌رهاته‌کان له‌ مهاباد دێته‌ سه‌رباسی ئاڵای کوردستان له‌ کاتی کۆمار دا و ئه‌و ئاڵایه‌ ده‌ناسێنێ.
قه‌دری جه‌میل پاشا له‌ دۆزی کوردستاندا، باس ده‌کا دوای ڕاوێژ و مه‌سڵه‌حه‌ت له‌ گه‌ڵ‌ پێشه‌وا قازی محه‌مه‌د بڕیار ده‌دا بۆ پێوه‌ندی له‌ گه‌ڵ سۆڤێتییه‌کان بچێته‌ ته‌ورێزێ .پێشه‌وا ده‌ینێرێته‌ لای سه‌رۆکی نه‌خۆشخانه‌ی شووڕه‌وی له‌ ته‌ورێز .جه‌میل پاشا ده‌ڵێ نێوی ئه‌و دوکتوره‌ی له‌وێ چاوم پێی که‌وت وه‌بیرم نایه‌، به‌ڵام ده‌ڵێ زۆر به‌ گه‌رمی پێشوازی لێکردم و زۆرم له‌ گه‌ڵ به‌ محه‌به‌ت بوو. ئه‌و دوکتوره‌ ده‌بێ دوکتور سه‌مه‌دۆف سه‌رۆکی نه‌خۆشخانه‌ی شووڕه‌وی بووبێ له‌ ته‌ورێز که‌ جۆره‌ پێوه‌ندیکارێک بووه‌ له‌ نێوان کورده‌کان و کاربه‌ده‌ستانی شووڕه‌وی دا ،وه‌زیری هێزی دێمۆکڕاتی کوردستان محه‌مه‌د حوسێنی سه‌یفی قازی له‌ ڕۆژنامه‌ی کوردستان دا [ ژماره‌ 76 و 79 ] دوو نووسراوه‌ی به‌ کوردی و فارسی سه‌باره‌ت به‌ خزمه‌تی سه‌مه‌دۆف به‌ کوردان بڵاو کردووه‌ته‌وه‌.
قه‌دری جه‌میل پاشا به‌ سه‌مه‌دۆف ده‌ڵێ پێی خۆشه‌ چاوی به‌ کۆنسوولی شووڕه‌وی بکه‌وێ. ئه‌و بۆ سبه‌ێنێ ڕا کۆسوول ده‌یبینێ ، داوا له‌ کۆنسوول ده‌کا ڕێگای بده‌نێ [ڤیزای بده‌نێ] بچێته‌ سه‌ردانی کورده‌کانی شووڕه‌وی له‌ ئه‌رمه‌نستان. کۆنسوول لێی ده‌پرسێ گه‌لۆ پاسپۆرتی هه‌یه‌ یان نا؟ ئه‌ویش وڵامی ده‌داته‌وه‌ به‌ڵێ هه‌یه‌تی و کۆنسوول پێی ده‌ڵێ که‌وایه‌ ده‌بێ کاربه‌ده‌ستانی ئێران به‌ ڕه‌سمی ئاگادار بکرێن.قه‌دری به‌گ له‌ دڵی خۆی دا ده‌ڵێ ئه‌من به‌ قاچاغ هاتووم بۆ سه‌ردانی جمهووری کوردستان و ناکرێ لای ئێرانییه‌کان خۆم ئاشکرا که‌م و ئیتر ئه‌و داوایه‌ ناهێنێته‌وه‌ گۆڕێ.
قه‌دری جه‌میل پاشا ده‌ڵێ به‌ سه‌ریه‌که‌وه‌ نزیک حه‌وتوویه‌ک له‌ مهاباد بووه‌.‌ نێوبراو له‌ کتێبه‌که‌یدا ده‌قی ئه‌و داوخوازینامه‌یه‌ی که‌ وه‌کوو نوێنه‌ری پارتی دێمۆکڕاتی کوردی سوورییه‌، به‌ ئیمزای زنار سلۆپی پێشکێشی پێشه‌وا قازی محه‌مه‌دی کردووه‌ بڵاو کردووه‌ته‌وه‌. ئه‌و داوخوازینامه‌یه‌ ته‌ئریخی 21 ئه‌یلوول ی 1946 واته‌ 21ی سێپتامبری 1946ی پێوه‌یه‌. به‌ وه‌ڕا ده‌رده‌که‌وێ قه‌دری جه‌میل پاشا به‌ ئیحتیمالی زۆر له‌ نێوان 13 و 21ی سێپتامبری 1946 ،واته‌ 21ی خه‌رمانان تا 28ی خه‌رمانانی 1325ی هه‌تاوی له‌ مهاباد بووه‌. جێی ئاماژه‌ پێکردنه‌ که‌ ڕۆژنامه‌ی کوردستان، ئۆرگانی حیزبی دێمۆکڕاتی کوردستان و بڵاوکه‌ره‌وه‌ی بیری کۆماری کوردستان له‌ ژماره‌ی 92 ی خۆیدا [پێنجشه‌مۆ 11ی ڕه‌زبه‌ری 1325ی هه‌تاوی / 5ی ئۆکتۆبری 1946 ] بابه‌تێکی سه‌باره‌ت به‌ ژیان و تێکۆشانی سیاسی قه‌دری جه‌میل پاشا له‌ ژێر سه‌ردێری " قه‌دری به‌گ جه‌میل پاشا، پیاوێکی نیشتمانپه‌روه‌ری کورد" بڵاو کردووه‌ته‌وه‌، به‌ڵام هیچ باسی سه‌ردان و سه‌فه‌ری بۆ مهاباد ناکا و وێده‌چێ ئه‌و بێده‌نگی لێ ڕاکردنه‌ له‌ مه‌ڕ هاتنی بۆ مهاباد له‌ به‌ر بارودۆخی سیاسی ڕۆژ بووبێ .
قه‌دری جه‌میل پاش له‌ کاتی سه‌ردانی له‌ ته‌ورێز باش ورو یه‌کی [ داخوازینامه‌] ڕووه‌و ستالین به‌ نوێنه‌رایه‌تی کوردی ترکییه‌ و سوورییه‌ نووسیوه‌ و داویه‌ به‌ کاربه‌دستانی شووڕه‌وی له‌ ته‌ورێز که‌ ئیمزای 20ی ئه‌یلوول واته‌ 20ی سێپتامبری 1946ی پێوه‌یه‌.
قه‌دری جه‌میل پاشا ئاڵای ده‌وڵه‌تی جمهوری کوردستان ئاوا ده‌ناسێنێ:
"حکوومه‌تی جمهوورییه‌تی کوردستان له‌ سابڵاغ ، ئه‌و ئاڵایه‌ی وا " کورد ته‌شکیلاتی ئیجتیماعییه‌ جه‌معییه‌تی" - که‌ ‌ له‌ ساڵی 1919 له‌ ئه‌سته‌نبوول پێک هاتبوو- وه‌ک ئاڵای ڕه‌سمی کوردستان قه‌بووڵ و ئێعلان کردبوو، به‌ هێندێک ئاڵو گۆره‌وه‌ په‌سند کرد بوو . به‌ ده‌وری ڕۆژه‌ که‌دا‌ که‌ له‌ نێوه‌ڕاست ڕه‌نگه‌ سپییه‌که‌ی دابوو ، دوو گوڵه‌ گه‌نم که‌ قه‌ڵه‌مێکیان ده‌نێوان دا بوو وسه‌ریان ده‌گه‌یشته‌وه‌ یه‌ک و له‌ سه‌ره‌وه‌ یان نووسرابوو ده‌وڵه‌تی جمهوری کوردستان " به‌رچاو ده‌که‌وت.
چه‌ند وێنه‌ له‌و سه‌فه‌ره‌ی قه‌دری جه‌میل پاشا بۆ مهاباد و چاوپێکه‌وتنی له‌گه‌ڵ پێشه‌وا، مه‌نافی که‌ریمی ، عه‌بدولره‌حمانی زه‌بیحی، مه‌لا مسته‌فای بارزانی، مسته‌فا خۆشناو و کاربه‌ده‌ستانی دیکه‌ی کۆمار له‌ زۆر کتێب و سه‌رچاوه‌ی له‌مه‌ڕ مێژووی کۆماری کوردستاندا چاپ کراون. ئێستا به‌ خۆشییه‌وه‌ ڕه‌نگه‌ بۆ جاری یه‌که‌م بێ که‌ به پشت به‌ستن به‌ نووسینی قه‌دری به‌گ خۆی، ڕێکه‌وتی هه‌ڵگرتنی وێنه‌کان ساغ ده‌بێته‌وه‌.

( kadri Cemil Pasa( Zinar Silopi
( Doza Kurdistan(Kurdistan Davasi
Beyrut 1969 لاپه‌ڕه 170

۱۳۸۷ فروردین ۱, پنجشنبه

ڕێوڕه‌سمی ڕێژه‌ی پێشمه‌رگه‌ی هێزی ناوه‌ندی به‌ فه‌رمانده‌یی سه‌رپۆلی 2 ئیبراهیمی سه‌لاح له‌ به‌رامبه‌ر پێشه‌وا و قه‌دری به‌گ [وێنه‌ی 4]




هۆی ئه‌وه‌ی که‌ من ده‌ڵێم ئه‌م وێنه‌یه‌ له‌ کاتی سه‌ردانی قه‌دری جه‌میل پاشا له‌ مهاباد [13-21ی سێپتامبری 1946] گیراوه‌ ئه‌وه‌یه‌ که‌ عه‌بدولڕه‌حمانی زه‌بیحی هه‌مان جلوبه‌رگی ده‌به‌ر دایه‌ که‌ له‌وێنه‌ی ڕۆژی 14ی سێپتامبر دا ده‌یبینین.
ئه‌وانه‌ی له‌ وێنه‌ که‌ دا ده‌ناسرێنه‌وه‌: فه‌رمانده‌ی پۆلی 3ی هێزی ناوه‌ندی سه‌رپۆلی 2 ئیبراهیمی سه‌لاح. له‌ نێو ئه‌وانه‌یدا وا سان ده‌بینن له‌ لای چه‌په‌وه‌ پێشه‌وا قازی محه‌مه‌د، قه‌دری جه‌میل پاشا [!]، عه‌بدولره‌حمانی زه‌بیحی ، هێندێک ئه‌ولاوه‌تر مایۆر جه‌عفه‌ری که‌ریمی موعاوینی حه‌ڕه‌بی هێزی دێمۆکڕاتی کوردستان و ڕه‌شیدی خوسره‌وی.
تکایه‌ یارمه‌تی بکه‌ن بۆ دیاریکردن و ساخکردنه‌وه‌ی بۆنه‌ی هه‌ڵگیرانی ئه‌م وێنه‌یه‌.

تێبینی: ئه‌م وێنه‌یه به‌ سپاسه‌وه‌‌ له‌ دوو سه‌رچاوه‌ ، کتێبی " ژیان و به‌سه‌رهاتی عه‌بدولره‌حمان زه‌بیحی، عه‌لی که‌ریمی" و ڕێزدار حه‌سه‌ن سۆران وه‌رگیراوه‌ که‌ به‌داخه‌وه‌ زانیاری سه‌رچاوه‌ی دوویه‌م سه‌باره‌ت به‌ بۆنه‌ی هه‌ڵگیرانی ئه م وێنه‌یه‌ ڕاست نییه‌.

ژه‌نه‌ڕاڵ مایۆر مسته‌فا بارزانی فه‌رمانده‌ی هێزی بارزانیان [وێنه‌ی 3]



به‌ به‌راورد کردنی ئه‌م وێنه‌یه‌ی ژه‌نه‌ڕاڵ مایۆر بارزانی له‌ گه‌ڵ وێنه‌ی به‌کۆمه‌ڵی پێشوو جوان ده‌رده‌که‌وێ که‌کاتی سه‌ردانی قه‌دری جه‌میل پاشا له‌ مهاباد، له‌پێش یان به‌ دوای وێنه‌که‌ی دیکه‌ دا هه‌ڵگیراوه‌.
تێبینی: ئه‌م وێنه‌یه‌ش به‌ سپاسه‌وه‌ له‌ کتێبی ئیگلتن، سه‌رچاوه‌ی پێشوو وه‌رگیراوه‌
‌‌

سه‌ردانی قه‌دری جه‌میل پاشا له‌ مهاباد [وێنه‌ی 2 ]



قه‌دری جه‌میل پاشا له‌ نێوان 21 - 28 ی خه‌رمانانی 1325ی هه‌تاوی/ 13 تا 21 ی سێپتامبری 1946ی هه‌تاوی سه‌ری له‌ مهاباد داوه‌، له‌و وێنه‌یه‌ دا له‌ گه‌ڵ ژه‌نه‌ڕاڵ مایۆر مه‌لا مسته‌فای بارزانی و هێندێک له‌ سه‌رکرده‌ و فه‌رمانده‌کانی هێزی بارزانییان ده‌یبینین.
له‌ ڕاسته‌وه‌ بۆ چه‌پ : 1. نه‌ناسراو. 2. مایۆر خه‌یروڵا عه‌بدولکه‌ریم،3. قه‌دری جه‌میل پاشا نوێنه‌ری حیزبی دێمۆکڕاتی کوردی‌ سوورییه‌ 4.ژه‌نه‌ڕاڵ مایۆر مسته‌فا بارزانی فه‌رمانده‌ی هێزی بارزانییان5. سه‌رپۆلی 2 [پۆدپۆڵکۆڤنیک] عێزه‌ت عه‌بدولعه‌زیز،6. ئه‌نوه‌ر دڵسۆز .نووسه‌رو به‌رپرسی گومرک و دابه‌شکردنی خۆراک له‌ نه‌غه‌ده‌‌، 7. سه‌رپۆلی 2 [ پۆدپۆڵکۆڤنیک ] میرحاج ئه‌حمه‌د، فه‌رمانده‌ی لکی 2ی هێزی بارزانیان،8. نه‌ ناسراو.
دانیشتووکان له‌ ڕاسته‌وه‌: وه‌هاب ئاغای محه‌مه‌د عه‌لی ئاغای جوندیانی موعاوینی لکی 4ی هێزی بارزانیان، 9. نه‌ناسراو

تێبینی : ئه‌م وێنه‌یه‌ به‌ سپاسه‌وه‌ له‌ کتێبی ویلیام ئیگلتن ی کوڕ " کۆماری کوردساڵی 1946، چاپی ئاکسفۆرد یونیڤێرسیتی پرێس، ساڵی 1963" وه‌رگیراوه‌

سه‌ردانی قه‌دری جه‌میل پاشا له‌ مهاباد



وه‌ک پێشتر نووسیمان ئه‌و وێنه‌یه‌ زۆر وێده‌چێ ڕۆژی دووه‌مه‌ی سه‌ردانی قه‌دری جه‌میل پاشا له‌ مهاباد واته‌ 22ی خه‌رمانانی 1325 /14ی سێپتامبری 1946 هه‌ڵگیرابێ.
ریزی یه‌که‌م دانیشتوان له‌ ڕاسته‌وه‌ بۆچه‌پ : 1.خه‌لیلی خوسره‌وی سه‌رۆکی کاری کوردستان،2. عه‌بدولره‌حمانی زه‌بیحی پشکن، نووسه‌ری ئه‌نجومه‌نی ره‌وابیتی فه‌رهه‌نگی ئێران - شووره‌وی، شۆعبه‌ی کوردستان و کادری کۆماری کوردستان بۆ پێوه‌ندی دیپڵۆماتیک ، 3. قه‌دری جه‌میل پاشا [ زنار سلۆپی] نوێنه‌ری حیزبی دێمۆکڕاتی کوردی سوورییه‌،4. پێشه‌وا قازی محه‌مه‌د ره‌ئیس جمهووری کوردستان،5. غه‌نی خوسره‌وی شارداری مهاباد، 6.؟ 7. مه‌نافی که‌ریمی ئه‌ندامی کۆمیته‌ی مه‌رکه‌زی حیزبی دێمۆکڕاتی کوردستان و وه‌زیری فه‌رهه‌نگ. ڕاوه‌ستاوان له‌ ڕاسته‌وه‌بۆ چه‌پ: 1. پۆدپۆڵکۆڤنیک به‌کر عه‌بدولکه‌ریم حه‌وێزی فه‌رمانده‌ی لکی 3ی هێزی بارزانیان ، 2. ڕه‌حمانی ئووه‌یسی ،هه‌ڵسسوڕاوی یه‌که‌تی جه‌وانانی کوردستان ، که‌فیلی ئیداره‌ی کاری کوردستان، 3.؟ ، 4.؟، 5. مسته‌فای سوڵتانیان ئه‌ندامی کۆمیته‌ی مه‌رکه‌زی حیزبی دێمۆکڕاتی کوردستان و ئه‌ندامی ده‌سته‌ی نوێنه‌رایه‌تی کۆماری کوردستان بۆ وتووێژ له‌ گه‌ڵ تاران،6.؟ 7. عه‌زیزی مه‌نسووری قازی ئه‌فسه‌ری کۆماری کوردستان، 8. وه‌هابی قازی ره‌ئیسی ئیداره‌ی باربه‌ری کوردستان،9.عه‌لی خوسره‌وی له‌ ‌ کادره‌ هه‌ره‌هه‌ڵسووڕاوه‌کانی حکوومه‌تی کوردستان،10. مایۆر محه‌مه‌دئه‌مینی شه‌ڕه‌فی ڕه‌ئیسی ئیداره‌ی ته‌خشایی وه‌زاڕه‌تی هێزی کوردستان، 11.دڵشادی ڕه‌سووڵی ئه‌ندامی کۆمیته‌ی مه‌رکه‌زی حیزبی دێمۆکڕاتی کوردستان، موعاوین و بازره‌سی کولی وه‌زاڕه‌تی 12.ڕه‌شیدی خوسره‌وی ،13. موهه‌ندیس مه‌حموودی وه‌لیزاده‌ وه‌زیری که‌شاوه‌رزی کوردستان،14. پۆدپۆلکۆڤنیک مسته‌فا خۆشناو فه‌رمانده‌ و سه‌رکرده‌ی هێزی بارزانییان له‌ ئه‌حمه‌داوا.

تێبینی : ئه‌م نوسخه‌ له‌م وێنه‌یه‌ به‌ سپاسه‌وه‌ له‌ کتێبی: " ژیان و به‌سه‌رهاتی عه‌بدولره‌حمانی زه‌بیحی" ئاماده‌ کردنی عه‌لی که‌ریمی ، وه‌رگیراوه‌

ناساندنی قه‌دری جه‌میل پاشا له‌ لایه‌ن ڕۆژنامه‌ی "کوردستان"ه‌وه‌


"کوردستان،ژماره‌ 92، پێنجشه‌مۆ 11ی ڕه‌زبه‌ری 1325 /5ی ئۆکتۆبری 1946

قه‌دری به‌گ جه‌میل پاشا پیاوێکی نیشتمانپه‌روه‌ری کورد

قه‌دری به‌گ جه‌میل پاشا له‌ بنه‌ماڵێکی زۆر گه‌وه‌ره‌ی کوردی دیاربه‌کره‌.ئه‌و بنه‌ماڵه‌ تێگرا ده‌ستێکی باڵایان بووه‌ له‌ کاروباری کوردایه‌تی دا. قه‌دری به‌گ له‌ ساڵی 1892ی میلادی له‌ شاری دیاربه‌کر که‌ یه‌کێکه‌ له‌ شارانی کوردستانی تورکیا له‌ دایک بووه‌. له‌ ته‌مه‌نی 16 ساڵی دا بۆ خوێندن چۆته‌ ئه‌سته‌مبوڵ که‌ ئه‌و ده‌می پایته‌ختی حکومه‌تی عوسمانی بوو.
چه‌ندێک له‌ لیسه‌ ( مه‌دره‌سه‌ی موته‌وه‌سیته‌) ی ئه‌سته‌مبوڵ و دوو ساڵیش له‌ مه‌دره‌سه‌ی فه‌لاحه‌ت دا خوێندوویه‌. له‌ ساڵی 1911 یه‌عنی له‌ ته‌مه‌نی 19 ساڵیدا قه‌دری به‌گ ده‌بینێ که‌ ئه‌و نه‌ته‌وانه‌ی له‌ ژێر ئاڵای ئیمپراتۆرییه‌تی عوسمانی دا ده‌ژین وه‌کوو عه‌ڕه‌ب ، ئه‌رمه‌نی،ئارناوود (ئاڵبانی) خه‌ریکن بۆ ڕزگاری خۆیان تێده‌کۆشن و بۆ ئه‌و ئامانجه‌ کۆمه‌ڵ و ئه‌حزاب ته‌شکیل ده‌ده‌ن. ئه‌ویش به‌ راهنمایی ده‌روونی پاک و هه‌ستی میلله‌ت په‌روه‌ری ده‌گه‌ڵ چه‌ند موحه‌سلێکی کوردی دیکه‌ به‌ ڕه‌هبه‌ری و ئیڕشادی مامۆستا خه‌لیل خه‌یاڵی موتکی کۆمه‌ڵی (هێڤی) یان ساز کرد. ئامانجی ئه‌و کۆمه‌ڵه‌ وه‌کوو له‌ هه‌موو که‌س ئاشکرایه‌ سه‌رخستن و پێش خستنی کاروباری نه‌ته‌وه‌ی کورد بوو.
قه‌دری به‌گ له‌ ساڵی 1912- 1913 له‌ شاری لۆزان که‌ مه‌شهووره‌ خه‌ریکی خوێندنی حیلمی سۆسیۆلۆژی ( عیلمی ئیجتیماع) و پێداگۆژی ( ته‌علیم و ته‌ربییه‌ت) بووه‌، به‌وحاڵه‌ش ده‌ستی له‌ فه‌عالییه‌ت و کۆششت بۆ ڕێگای نه‌جاتی قه‌ومه‌که‌ی هه‌ڵ نه‌گرتووه‌ و له‌ گه‌ڵ دوو ئامۆزای خۆی ئه‌کڕه‌م و شه‌مسه‌دین و شه‌خسێکی بابانی مه‌شهوور به‌ چایی و سه‌لیم ده‌رسیمی لکێکی کۆمه‌ڵی (هێڤی)یان له‌ لۆزان دامه‌زراند و ده‌ستیان به‌ ناساندنی نه‌ته‌وه‌ی کورد کرد به‌ گه‌لانی گیتی.
ساڵی 1914 جه‌نگ ده‌ست پێکرا، قه‌دری به‌گ و ئاواڵه‌کانی که‌ زانیان حکومه‌تی سویس ڕابیته‌ی خۆی ده‌گه‌ڵ ده‌وڵه‌تی عوسمانی قه‌تع ده‌کا و هات و چۆ له‌ به‌ر شه‌ڕ په‌کی ده‌که‌وێ مه‌جبووره‌ن گه‌ڕانه‌وه‌ تورکیا.
له‌ تورکیا قه‌دری به‌گ داخڵی هێزی عوسمانی بوو، کرا به‌ ئه‌فسه‌ری ئیحتییات ، چونکوو ئاره‌زووی بوو بچێته‌ ناو عه‌شیره‌تی حه‌میدی [!] و له‌ نێو ئه‌واندا خه‌ریکی فه‌عالییه‌تی بی، له‌ قسمه‌تی سواره‌ نیزامی عوسمانی دا خۆی دامه‌زراند و چووه‌ ناو ئه‌و عه‌شیره‌ته‌، به‌ڵام چونکوو له‌و کاته‌ دا هه‌ستی نیشتمان په‌رستی له‌ نێو کورداندا به‌ تایبه‌تی له‌ نێو ئه‌و عه‌شیره‌ته‌ دا زۆر که‌م بوو و له‌ لایێکی دیکه‌شه‌وه‌ عوسمانیه‌کان کوردانیان به‌ ناوی دین، جیهاد و غه‌زا هه‌ڵخه‌ڵه‌تاندبوو، کۆششتی قه‌دری به‌گ بێ سوود بوو، نه‌یتوانی کارێکی هێنده‌ به‌ که‌لک ئه‌نجام بدا.
دوای جه‌نگ قه‌دری به‌گ ده‌گه‌ڵ دوکتور فوئاد و بابی توژۆ ( وه‌کیل محه‌مه‌د ئه‌فه‌ندی) حیزبی ئیستیقلالی کوردستان یان دامه‌زراند _ له‌ ساڵی 1921- 1922 شێخ مه‌حموود حکومه‌تێکی کوردی له‌ عێراق دامه‌زراندبوو، له‌ ته‌ڕه‌ف حیزبی ئیستیقلالی کوردستان بابی توژۆ یان نارده‌ لای شێخ مه‌حموود بۆ ڕێک خستنی ئیرتیبات به‌ڵام هه‌ر وا بێ نه‌تیجه‌ گه‌ڕاوه‌.
قه‌دری به‌گ ده‌گه‌ڵ مه‌ڕحوومی شێخ سه‌عید له‌ عه‌له‌یهی حکومه‌تی تورکیا ئینقیلابی کردووه‌.وه‌کوو ده‌زانن سه‌رانی ئه‌و ئینقیلابه‌ له‌ ته‌ڕه‌ف حکومه‌تی تورکیا ئیعدام کران،به‌ڵام قه‌دری به‌گ به‌ عامیلی زۆر سه‌مه‌ره‌ و سه‌یر له‌ ئیعدام کران ڕزگار بووه‌.
ئه‌کڕه‌م به‌گی ئامۆزای 15 ساڵ حه‌بس و خۆشی بۆ ئیزمیر ته‌بعید کرا، له‌ ساڵی 1926 دا گه‌ڕاوه‌ دیاربه‌کر، ئه‌ما له‌ به‌ر سه‌ختگیری و ته‌نگه‌تاو کردنی تورکه‌کان خۆی پێ ڕانه‌گیرا و ڕووی کرده‌ سووریا و تێکه‌ڵی کۆمه‌ڵی خۆیبوون بوو که‌ مه‌مدووح سه‌لیم و جه‌ماعه‌تێکی تری کورد له‌ سووریا سازیان کردبوو.
کۆمه‌ڵی خۆیبوون ته‌شکیلاتێکی به‌تینی له‌ هێزی ئیحسان نووری پاشا له‌ ئاڕاڕات دا هه‌بوو و له‌ ساڵی 1930 که‌ تورکه‌کان هه‌ستی بوونی ئه‌و کۆمه‌ڵه‌یان کرد و بۆ تێکدانی که‌وتنه‌ کۆششت ، قه‌دری به‌گ له‌ گه‌ڵ جه‌ماعه‌تێکی هاوبیری خۆی بۆ ئیلتیحاق به‌ ئێحسان نووری و شه‌ڕ له‌ گه‌ڵ تورک له‌ سووریا ده‌رکه‌وتن و گه‌یشتنه‌ چیاکانی ماردین به‌ڵام، بێ ده‌سته‌ڵاتی کورد به‌رامبه‌ر هێزی به‌ چه‌کی تورک و یارمه‌تی ده‌وڵه‌ته‌کانی تر به‌ تورک بوونه‌ هۆی پیرۆز نه‌بوونیان.ئاگری شۆڕشی ئاڕاڕات کووژایه‌وه‌ و زۆریان که‌ ڕزگار بوون ڕوویان کرده‌ ئێران. ته‌نها له‌ ساسۆن له‌ ژێر ئه‌مری عه‌بدولره‌حمان ئاغای عه‌لی یۆنسی تا به‌ینێک شۆڕشی کورده‌کان پایه‌دار بوو. قه‌دری به‌گ که‌ گه‌ڕاوه‌ سووریا، فڕنساویه‌کان به‌ قسه‌ی تورکان ته‌بعیدیان کرد.
له‌ پاش گه‌ڕانه‌وه‌ی بۆ شام دیتیان کاری ئاشکرایان پێ ناکرێ له‌ به‌ر ئه‌وه‌ که‌وتنه‌ کار کردن به‌ نهێنی. که‌ دیتیان کۆمه‌ڵه‌کانی کورد له‌ تورکیا و عێراق و ئێران و سووریا هه‌ر یێکێک به‌ ئاره‌زوو و ئیشتیهای خۆی کار ده‌کات، به‌ بێ ئه‌وه‌ی ڕابیته‌یه‌ک و یا ئامانجێکی موشته‌ڕه‌ک له‌ به‌ینیان ببێ حیزبێکیان دامه‌زراند بۆ یه‌ک کردنی ئامانج و هه‌وڵ و تێکۆشینی ئه‌و هه‌موو کۆمه‌ڵانه‌.
له‌ پاش ئه‌وه‌ی که‌ حیزبی دێمۆکڕاتی کوردستانی ئێران دامه‌زرا، حیزبه‌که‌ی خۆیان له‌ناو برد و یه‌ک سه‌ر ئیلتیحاقی حیزبی دێمۆکڕاتی کوردستانی ئێرانیان کرد.
هه‌رچه‌ند خزم و که‌سی قه‌دری به‌گ هه‌بوون له‌ دیار به‌کر، هه‌موویان له‌ پاش مڵک و ماڵ موساده‌ره‌ کردن ده‌ربه‌ده‌ری وڵاتان کراون ، و ئه‌وانه‌ی له‌ تورکیاش ماون هه‌ریێکی له‌ شارێک ئیسکانی ئیجباری کراون. قه‌دری به‌گ له‌ گه‌ڵ ئه‌وه‌ش که‌ له‌ عومری 54 ساڵی دایه‌ و سیحه‌تی زۆر باشه‌ به‌ڵام، له‌ به‌ر کوێره‌وه‌ری و ده‌ردی سه‌ری هه‌موو سه‌ر "

تێبینی: نووسراوه‌که‌ لێره‌دا ته‌واو ده‌بێ و وا ده‌رده‌که‌وێ پاشماوه‌ی له‌ ژماره‌ی 93 یان ژماره‌کانی دواتر دا چاپ کراوه‌ که‌ به‌ داخه‌وه‌ تائێستا ئه‌و ژمارانه‌ نه‌دۆزراونه‌ته‌وه‌. بڵێی له‌و ژمارانه‌دا باسی سه‌ردانی قه‌دری جه‌میل پاشا له‌ مهاباد نه‌کرابێ؟