سماییل خانی فه‌ڕوخی و هاوسه‌ری
ساحێب خانمی شه‌هابی دێبۆکری که به‌خۆشییه‌وه هێشتا له حاڵی حه‌یات دایه.
سمایل خانی فه‌ڕوخی فه‌رمانده‌یه‌کی
پێشمه‌رگه و یه‌کێک له وێنه‌گرانی سه‌رده‌می کۆمار.
به‌ڕێز مه‌نسووری فه‌ڕوخی له
ماڵپه‌ڕی بۆکان دا ئه‌م شه‌رحه‌ی خواره‌وه‌ی له سه‌ر ژیانی سمایل خانی فه‌ڕوخی
نووسیوه و ئه‌وبابه‌ته له ئاڵقه‌ی ئه‌و زنجیره باسه‌یه که به‌ڕێز ئه‌نوه‌ری
سوڵتانی به ناوی "بۆکان له مێژوو دا" له‌و ماڵپه‌ڕه دا بڵاوی ده‌کاته‌وه.
" کورته ژیانێکی هونه‌ری – سیاسی سمایل خانی فه‌ڕوخی
نووسینی : م. فه‌ڕوخی
سماییل خان له ساڵی 1278 (1900)
له سایین قه‌ڵا له دایک بووه. ناوی دایکی سه‌کینه خانم بووه که ده‌بێته
خوشکی سه‌ردار حه‌مه‌حوسێن خان و کچی سه‌ردار عه‌زیز خان. باوکی عێزه‌توڵا خان
موله‌قه‌ب به ئه‌میر تومانی میر په‌نج له خانه‌کانی ناوچه‌ی سایین قه‌ڵایه.عێزه‌توڵا
خان کوڕی فه‌ڕوخ خانی مه‌نسوورلمه‌مالیک بووه که دوای دامه‌زرانی خزمایه‌تی له
گه‌ڵ بنه‌ماڵه‌ی سه‌ردار له ناوچه‌ی بۆکان له گوندی قه‌ره‌گوێز نیشته‌جێ ده‌بێ و له محاڵی گه‌ورک ئاغایه‌تی ده‌که‌ن.
دوای ماوه‌یه‌کی دوورو درێژ بنه‌ماڵه‌ی عێزه‌توڵا خان له سه‌ر ڕووداوێکی ناخۆش له
لایه‌ن حاجی بابه‌شێخه‌وه له‌قه‌ره‌گوێز هه‌ڵده‌قه‌ندرێن و به‌ره‌و سایین قه‌ڵا
ده‌چنه‌وه.
لێکۆڵینه‌وه له سه‌ر بنه‌ماڵه‌ی
سماییل خان و ژیانی پێویستی به هه‌وڵ و
تێکۆشانی پسپۆڕیی مێژوویی هه‌یه و له توانای من دا نییه، به‌ڵام به کورتی ده‌توانم له سه‌ر ژیانی سیاسی و هونه‌ری
سماییل خان زانیارییه‌کی کورت بخه‌مه به‌رچاوی خوێنه‌ر.
هونه‌ری وێنه‌گری له ساڵه‌کانی
زووه‌وه له ڕۆژه‌کانی منداڵی سماییل خان و کاتێ دێته ناو بنه‌ماڵه‌ی باپیری
واته فه‌ڕوخ خانی مه‌نسوورلمه‌مالیک ده‌ست
پێده‌کا.فه‌ڕوخ خانی مه‌نسوورلمه‌مالیک له سه‌فه‌رێکی دا بۆ ڕووسییه له گه‌ڵ
کابرایه‌ک به ناوی ئارتان ئاشنا ده‌بێ. ئارتان هونه‌رمه‌ندێکی بواری نه‌ققاشی و وێنه‌گری بووه و هه‌ر له‌و بوارانه‌ش دا
ئیشی کردووه. فه‌ڕوخ خان له کاتی گه‌ڕانه‌وه‌ی دا بۆ کوردستان ئارتان له گه‌ڵ
خۆی دێنێ و هه‌ر له ئارتانه‌وه خۆی و عێزه‌توڵا خان فێری هونه‌ری وێنه‌گری ده‌بن.
وێنه‌گری له ناو بنه‌ماڵه دا وه‌کوو هونه‌رێک درێژه‌ی پێ ده‌درێت و وورده وورده
سماییل خانیش ئه‌و هونه‌ره فێر ده‌بێت و هه‌تا ئه‌و کاته‌ی یه‌که‌م دووکانی خۆی
له شاری مه‌هاباد ده‌کاته‌وه. ئه‌و هونه‌ره هیچ چه‌شنه به‌رهه‌مێکی ماڵی بۆ ئه‌و
نه‌بووه.
سماییل خان به پێی زانیاری
نووسین و خوێندنه‌وه‌یه‌کی که ده‌یبێت له ئیداره‌ی ماڵییه‌ی مه‌هاباد ده‌ست به
کار ده‌کات. له فه‌روخ خانه‌وه فێری زمانی ڕووسی ده‌بێت. به هۆی خۆشه‌ویستییه‌کی
که به خوێندنه‌وه ده‌یبێ کتێبی " کلیله و دمنه" و " شاهنامه"
ده‌خوێنێته‌وه.زانیارییه‌کی به‌رچاوی له بواری شێعر و ئه‌ده‌ب دا بووه.هه‌ر ئه‌و
زانیارییانه ده‌بنه هۆی ئه‌وه که ئه‌رکی کڕینه‌وه‌ی شاری بۆکان له کابرایه‌کی
ته‌ورێزی له لایه‌ن ئاغاکانی بۆکانه‌وه به ئه‌ستۆ بگرێت و ڕۆڵێکی به‌رچاوی له‌و
مامله‌یه دا هه‌بێت. سماییل خان دوای هاتنه ده‌ر له ئیداره‌ی ماڵییه‌ی مه‌هاباد
یه‌که‌م دووکانی خۆی هه‌ر له‌م شاره ده‌کاته‌وه.
به دوای دامه‌زرانی حیزبی
دێمۆکڕاتی کوردستانی ئێران [ دیاره ئه‌و ده‌می ووشه‌ی 'ئێران' به‌شێک نه‌بووه له
ناوی ئه‌و حیزبه.ح.ق.] ده‌چێته ناو ئه‌و حیزبه‌وه و له سه‌رده‌می کۆماری مه‌هاباد
ده‌بێته فه‌رمانده‌ری هێزی حیزب له سایین قه‌ڵا. پێش تێکچوونی کۆمار له حیزب
دێته ده‌رێ و ده‌چێت بۆ ته‌ورێز و له سه‌رده‌می کۆماری ئازه‌ربایجان دا هه‌ر له‌وێ
دووکانێکی وێنه‌گری ده‌کاته‌وه. دوای تێکچوونی کۆماری ئازه‌ربایجان له ته‌ورێز
ده‌گیرێت و ده‌خرێته زیندان. دوای ماوه‌یه‌ک له زیندانی ته‌ورێزه‌وه ده‌گوێزرێته‌وه
بۆ زیندانی ورمێ. دوای ئازاد بوونی له زیندانی ورمێ هه‌ر له‌و شاره دووکان داده‌نێت.
له سه‌ر داوای خزم و که‌س له ورمێ وه دێته‌وه بۆ کوردستان و له شاری سه‌قز
نیشته‌جێ ده‌بێ و له‌وێشه‌وه ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ بۆکان و دوای ماوه‌یه‌ک بۆ تاران
کۆچ ده‌کا و هاوکات له تاران دوو دووکانی وێنه‌گری ده‌بێت. دوای مانه‌وه‌ی چه‌ند
ساڵێک له تاران وورده وورده پیری ڕوی تێ ده‌کا و ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ بۆکان و
دوای چه‌ند جار دووکان دانان له بۆکان بۆ ئاخرین جار له ناو بۆتکه‌ی ئاسنی دا هه‌تا
ئاخرین ڕۆژه‌کانی ته‌مه‌نی وێنه‌گری ده‌کات.
هه‌ر وه‌ک پێشتریش باسم کرد
لێکۆڵینه‌وه له سه‌ر ژیانی سماییل خان کارێکی زۆر چه‌توونه و ڕه‌نگه به
زانیاری وه‌رگرتن له ئه‌و که‌سانه‌ی له نزیکه‌وه شاره‌زای ژیانی ئه‌و بوون
بتوانرێ به‌شێکی پچووک له ژیانی هونه‌ری – سیاسی ئه‌و خۆشه‌ویسته ڕوون بکرێته‌وه.
ئه‌وه کورته‌یه‌ک بوو له ژیانی پڕ له هات و چۆی هونه‌رمه‌ندێکی کورد که له سه‌ر چه‌ند ڕووداوه‌ی گرینگ له ژیانی
دا پێویست به پێداچوونه‌وه‌یه‌کی ناوه‌رۆکی هه‌یه وه‌ک: - دابڕانی بنه‌ماڵه‌که‌ی
له قه‌ره‌گوێز، - چۆنیه‌تی کاری وێنه‌گری له ساڵه‌کانی گه‌نجی ئه‌و هونه‌رمه‌نده که بۆ زاهیرکردنی وێنه‌کان له تیشکی خۆر که‌لکیان
وه‌رده‌گرت. – مامڵه‌ی شاری بۆکان له کابرای ته‌ورێزی و ئاغاکانی بۆکان ، - چۆنیه‌تی
گیران و زیندانی کرانی له زیندانه‌کانی ته‌ورێز و ورمێ، - له ناوچوونی ئاڕشیڤه‌که‌ی
له ته‌ورێز،
- دووکانه‌کانی تاران و بۆتکه ئاسنه‌که‌ی بۆکان که جار جار له بیری ده‌چوو قفڵی بکا ... و زۆر شتی که‌ش.
- دووکانه‌کانی تاران و بۆتکه ئاسنه‌که‌ی بۆکان که جار جار له بیری ده‌چوو قفڵی بکا ... و زۆر شتی که‌ش.
سماییل خان هه‌رچه‌ند له بنه‌ماڵه‌یه‌کی
گه‌وره و ناسراو هه‌ڵکه‌وتبوو، به‌ڵام له دوای هاتنه ده‌ر له زیندانی ورمێ، قه‌ت
نه‌یتوانی ژیانێکی خۆش و ئارام و سه‌ربه‌ست به خۆیه‌وه ببینێت. له ساڵه‌کانی
ئاخری ته‌مه‌نی دا دڵی ته‌نیا به‌و بۆتکه
ئاسنه‌ی له بۆکان وێنه‌ی تێدا ده‌گرت خۆش بوو و له په‌نا ئه‌ویشدا خۆی به
خوێندنه‌وه‌ی کتێب سه‌رقاڵ کرد بوو. له ساڵی 1353ی هه‌تاوی ( 1975) له ته‌مه‌نی
75 ساڵیدا و له کرێ نشینی و له ماڵی " سه‌یزاده" له بۆکان کۆچی
دوایی کرد.
ئه‌وه‌یکه سماییل خان وێنه‌گری
سه‌ره‌کی سه‌رده‌می کۆماری مه‌هاباد بووه هیچ شکی تێدا نییه. هه‌ر چه‌ند ئه‌و
کات ڕاگرتن و ئاڕشیڤ کردنی ڕووداوه‌کان باو نه‌بووه، به‌ڵام سماییل خان ئاڕشیڤی
خۆی هه‌بوو. به داخه‌وه کاتی گڕگرتنی [ ماڵه‌که‌ی] له شاری ته‌ورێز به‌شێوه‌یه‌کی
زۆر مه‌ڕمووز و سه‌یر ئاڕشیوه‌که‌ی سه‌ری تێدا ده‌چێت. ئه‌و فیلمانه که به دوای
ئه‌و کاره‌ساته دا کۆی کردبوونه‌وه، به هۆی کیزێک به ناوی خه‌جیج ( ڕوحی شاد
بێ) که کارداری ماڵی سماییل خان بووه ، ده‌سووتێت. ئێواره‌یه‌ک خه‌جیج خه‌ریکی
گه‌شاندنه‌وه‌ی ڕه‌ژی ده‌بێ، پڕیشکه‌که‌ی ئاگری ڕه‌ژیه‌که ده‌په‌ڕێته سه‌ر
سیپێکی چایی که فیلمه‌کانی تێدا بوون و هه‌موو فیلمه‌کان و ماڵه‌که‌ش له گه‌ڵیدا ده‌سووتێن."
تێبینی: ئه‌م وێنه‌یه و دوو وێنه‌ی
دیکه‌ی ساحێب خانمی شه‌هابی دێبۆکری به سپاسێکی زۆره‌وه له ڕێگای فه‌یس بووکه‌وه
له لایه‌ن یای په‌روانه‌ی ئه‌حمه‌ده‌ین به‌ده‌ستمان گه‌یشتووه. زۆر سپاسی ده‌که‌ین.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر